Jan Adamowski
Odnawianie tradycji – formy i funkcje
Współczesne pojmowanie odnawiania ma charakter wieloznaczny. Mieści się pomiędzy powtórzeniem, odtwarzanie, przywracaniem czy nawet rekonstrukcją, a uzupełnianiem, ulepszaniem i w konsekwencji rozwojem (por. Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych PWN, pod red. Mirosława Bańko, Warszawa 2007, s.474).

W odniesieniu do kultury tradycyjnej (typu tradycyjnego), która jest głównym tematem wystąpienia, działania odnawiające można opisać i zinterpretować jako kilka zasadniczych typów procesów, takich jak:

1.      Powtarzanie – proces bezpośrednio realizujące utrzymanie i zachowanie autentycznych wartości; zapewnia ciągłość przekazu tradycji;

2.      Modernizacja – odnawianie aktualizujące;

3.      Przywracanie – ponowne (po przerwaniu ciągłości) włączenie danego składnika do aktualnego obiegu, repertuaru;

4.      Różne typy rekonstrukcji: dosłowna, poszerzająca lub zawężająca;

5.      Uzupełnianie – do realizowanego repertuaru dodanie nowych składników o funkcji rozwijającej.

Andrzej Bełkot

Charakterystyka procesu komercjalizacji tradycyjnych obyczajów ludycznych

Współcześnie, w dobie globalizacji, dostrzec można istotne zmiany jakie następują zarówno na płaszczyźnie partycypacji w tradycyjnych obyczajach ludycznych, jak i w ich społecznej recepcji. Mocno zakorzenione w kulturze danego regionu i ściśle związane z lokalną wspólnotą obiekty dziedzictwa kulturowego stają się często instrumentami skomercjalizowanej, masowej rozrywki. Wiąże się to z inwazją światopoglądu konsumpcyjnego i nasilającym się procesem anektowania unikalnych form folkloru dla celów biznesowych. W świetle semiotyczno-komunikacyjnej koncepcji obyczajów można mówić o zmianie ich statusu ze światopoglądowo-obyczajowo-ludycznego w konsumpcyjno-obyczajowo-rozrywkowy. Obserwuje się ubożenie sensów symboliczno-kulturowych i standaryzacje praktyk ludycznych. Widać także korelację pomiędzy postępującą konwencjonalizacją semantyki i stereotypizacją praktyk obyczajów ludycznych a rosnącym, masowym w nich uczestnictwie. Świadczy to o tym, że obyczaje te przestają pełnić funkcję integrująco-różnicującą lokalne wspólnoty, a stają się przypadkową przestrzenią komunikacji powierzchownego zainteresowania „autentycznym folklorem”.

Piotr Birski

Święta Bożego Narodzenia w strategiach marketingowych

Truizmem jest twierdzenie, że Święta Bożego Narodzenia to jedno z najważniejszych świąt dla Polaków, nie tylko w wymiarze religijnym, ale również wspólnotowym. Ze Świętami Bożego Narodzenia związane są różnego rodzaju zwyczaje, z jednej strony wspólne większości wierzących Polaków, z drugiej strony – typowe dla niektórych społeczności etnicznych.

Święta Bożego Narodzenia – obok swojego wymiaru sakralnego i wspólnotowego – wiążą się także z innym aspektem, jakim jest szeroko pojęta konsumpcja. Okres przedświąteczny jest zatem czasem, w którym producenci różnego rodzaju produktów, a także firmy oferujące różnego rodzaju usługi zabiegają o względy konsumentów.

Celem mojego referatu jest omówienie tego, w jaki sposób Święta Bożego Narodzenia są wykorzystywane dla celów komercyjnych. Chciałbym z jednej strony omówić strategie komunikacji marketingowej, oparte o wartości związane z Bożym Narodzeniem, z drugiej zaś strony chciałbym także skupić się na tym, jak Polacy spędzają czas Bożego Narodzenia.

Krzysztof Bondyra

Wielkopolskie rzemiosło pomiędzy tradycją a nowoczesnością

Wystąpienie obejmuje prezentację wniosków wypracowanych w ramach projektu badawczego Wielkopolskie rzemiosło wobec instytucji rynku pracy, który zrealizowany został przez Wyższą Szkołą Bankową w Poznaniu przy współpracy merytorycznej Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu oraz Wielkopolskiej Izby Rzemieślniczej. Projekt ten, finansowany ze środków Unii Europejskiej, miał na celu odpowiedź na pytanie o rolę rzemiosła w kształtowaniu rynku pracy. Uzyskane wyniki badań pozwalają na sformułowanie szeregu wniosków i rekomendacji praktycznych. Do zasadniczych wniosków i zarazem zaleceń wypracowanych w ramach realizacji projektu należy wskazać wręcz pilną potrzebę promocji środowiska rzemieślniczego i tym samym promocji kształcenia zawodowego. Tak określone zadania nabierają szczególnego znaczenia w sytuacji niedoboru na rynku pracy specjalistów z wielu dziedzin przy równoczesnym braku zainteresowania z strony młodzieży uczenia się zawodów wymagających umiejętności technicznych.

Podejmowane w ramach realizacji projektu kwestie można charakteryzować na swoistej osi: rzemiosło a administracja publiczna. Punkty styczne pomiędzy środowiskiem rzemieślniczym a sektorem publicznym dotyczą m. in. takich obszarów, jak szkolnictwo zawodowe, instytucje rynku pracy czy wreszcie zamówienia publiczne. Na wszystkich tych polach w świetle zebranego materiału empirycznego jawią się niewykorzystane możliwości potencjału rzemiosła.

Wystąpienie uwględnia atuty środowiska rzemieślniczego, jak np to, że w bardzo wielu gminach i powiatach w naszym kraju najwięcej miejsc pracy tworzy rzemiosło. Kolejnym atutem rzemiosła jest nie mająca porównania tradycja, sięgająca swoimi korzeniami Średniowiecza, obejmująca zawody, których wyroby stanowią współcześnie atrakcje turystyczne. A równocześnie liczne zakłady rzemieślnicze zaliczają się najnowocześniejszych firm w ramach sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Ale należy także wziąć pod uwagę szereg niekorzystnych zajwisk związanych z wizerunkiem zewnętrznym rzemiosła.

Izabella Bukraba-Rylska

Mała i wielka tradycja w dobie globalizacji, czyli o bytach organoleptycznych  i inteligibilnych

1.    Mimo postępów globalizacji nadal zachowuje ważność rozróżnienie Redfielda na małą i wielką tradycję.

2.    Dla potrzeb podjętej analizy warto pojęcie małej tradycji odnieść do zjawisk zachodzących w społeczności lokalnej – w konkretnych ramach proksemicznych i dzięki „bezpośrednim stycznościom społecznym”, zaś pojęcie tradycji wielkiej stosować wobec zjawisk komunikowanych pośrednio – „w czystej przestrzeni symboli i wartości” (A. Kłoskowska).

3.    Badania nad świadomością kulturalną mieszkańców wsi (1999) wykazały, że treści kultury lokalnej są mniej znane niż treści należące do kanonu kultury narodowej, europejskiej i globalnej, chciaż te pierwsze są dostępne empirycznie, a te drugie głównie wirtualnie.

4.    Badania nad świadomością kulturalną całego społeczeństwa (2003) dowiodły z kolei, że znajomość kultury nabywana „w realu” (choć usytuowana na poziomie podświadomości, wiedzy niewerbalizowanej, zawartej w habitusie, praktykach i skryptach behawioralnych) okazuje się głębsza i trwalsza niż wpajana „wirtualnie” (świadoma, artykułowana i urefleksyjniona).

5.    Obserwacje te skłaniają do przemyślenia praktycznych, teoretycznych i metodologicznych konsekwencji tego dwojakiego formowania się tożsamości współczesnego człowieka.

Jarosław Chodak

Rola tradycji w mobilizacji ruchów  społecznych

Przedmiotem refleksji jest rola tradycji w procesie formowania się ruchów społecznych. Autor stara się odpowiedzieć na pytanie w jakich okolicznościach i dla jakich ruchów społecznych pewne elementy tradycji stają się czynnikiem mobilizującym do działania. Zwrot kulturowy w naukach lat 80. i 90. XX wieku spowodował, iż w badaniach ruchów społecznych zaczęto uwzględnić czynnik kultury i obecność w jej obrębie pewnych tradycji buntu. Badania te prowadziły do konstatacji, iż wartości i orientacje kulturowe zakorzenione w danym społeczeństwie mogą stanowić ramy interpretacji, które stają się podstawą budowania politycznej kultury sprzeciwu. Tym samym tradycja zaczyna odgrywać kluczową rolę w konstrukcji tożsamości zbiorowej. Ma ona dla uczestników ruchu społecznego znaczenie symboliczne i poprzedza działanie zbiorowe.

Kinga Czerwińska

Współczesna recepcja sztuki typu ludowego. Przykład Śląska Cieszyńskiego

We współczesnej kulturze, sztuka ludowa (pod pojęciem tym rozumiem twórczość plastyczną) stanowi zjawisko żywotne i znaczące, kontynuując tradycyjne wartości i dawny kanon stylowy. Równocześnie nieustająco podlega czynnikom kulturowym i społecznym, jest dynamicznie funkcjonującym przejawem kultury wsi, ale nie tylko. Rozwija się zarówno w swoim środowisku naturalnym, ale także na gruncie kultury masowej i elitarnej. Jest elementem marketingowym, wykorzystywanym w reklamach oraz niewyczerpalną inspiracją dla projektantów mody i desajnerów

Żywotność współczesnej sztuki ludowej, egzemplifikuje konieczność zachowania specyfiki miejscowej kultury, przed naporem niwelującej różnice kultury masowej. Jest wyrazem świadomości regionalistycznej, potrzeb etnoidentyfikacji. Dlatego staje się częstym elementem w startegiach rozwoju lokalnego i promocji regionu, a szerzej Polski. Proces ten widoczny jest zwłaszcza po przyłączeniu się do Uni Europejskiej.  Utrwalanie wartości i odrębności kultury regionalnej i narodowej, w perspektywie postępującej uniformizacji kultury, staje się jej zadaniem priorytetowym.

Zajmującą mnie problematykę, chciałbym zilustrować przykładami pochodzącymi głównie ze Śląska Cieszyńskiego.

Małgorzata Dziekanowska

Komponent tradycji w warsztatach badawczych socjologów regionu

Każda współczesność prowokuje do refleksji nad znaczeniem przeszłości i rolą tradycji rozumianej jako jej dziedzictwo. Tradycja bywa bądź odrzucana i  traktowana jako relikt powstrzymujący procesy modernizacyjne, bądź jako pewnego rodzaju zasób i punkt odniesienia.

Przedmiotem wystąpienia są sposoby waloryzowania dziedzictwa przeszłości w paradygmacie badań socjologii regionu. W jaki sposób i w jakich kontekstach jest przywoływana tradycja. Jaką rolę przypisuje się jej w procesach trwania i rozwijania się społeczności regionalnych w Polsce.

Ewa Głażewska

Kuwada – nowa wersja starej tradycji. „Plemienni” ojcowie we współczesnej odsłonie

Przedmiotem wystąpienia będzie przedstawienie niezwykle interesującego zwyczaju plemiennego – kuwada, w jego współczesnym wydaniu. Sam zwyczaj kuwada, zgodnie z którym narodziny dziecka otoczone zostają wyszukanym męskim rytuałem, definiowany jest jako symulowanie przez mężczyznę bólów porodowych i połogu równolegle z porodem i połogiem odbywanym przez jego żonę, bądź przestrzeganie przez niego pewnych zakazów przed porodem albo po porodzie. Zwyczaj ten, znany wśród XIX i XX-wiecznych plemion Ameryki Południowej i niektórych rejonów Melanezji, znajduje swój „odpowiednik” we współczesnych społeczeństwach zachodnich, w których ojcowie doświadczają objawów psychologicznych i/lub fizjologicznych związanych z ciążą swojej żony. Podczas wystąpienia zostaną przedstawione ustalenia antropologów kulturowych dotyczące kuwady oraz antropologiczne interpretacje tego zwyczaju (m.in. J. J. Bachofena, E. B. Tylora, B. Malinowskiego, M. Mead), a także współczesne badania psychologiczne wskazujące, że zjawisko to nie jest jedynie dawnym, egzotycznym zwyczajem plemiennym, ale dotyczy także współczesnych, również Polskich ojców, co oczywiście pozbawione jest kontekstu rytualnego.

Małgorzata Głowacka-Grajper

Pamięć o przeszłości Kresów jako element współczesnych tożsamości

Tekst referatu został napisany na podstawie wywiadów z osobami, które przeważnie nie mają kresowych korzeni (tylko niektórzy mają babcie lub dziadków pochodzących z tych terenów), ale fascynują się historią i teraźniejszością Kresów i często określają się jako „miłośnicy Kresów”. Dla ludzi tych Kresy są miejscem, które staje się istotne tożsamościowo – odwołują się do nich (do konkretnego miejsca lub do szerokiej, abstrakcyjnej kategorii „Kresów”) konstruując obraz samych siebie – tego, kim są, co jest dla nich ważne, co kształtuje ich życie, co wpływa na ich kontakty z innymi ludźmi i szerzej – co nadaje ich życiu sens. Okazuje się jednak, że ludzie ci prawie w ogóle nie szukają kontaktów z osobami urodzonymi na Kresach, które zostały „repatriowane” do PRL-u. Ich obrazy Kresów, wizje ich historii, przeszłości, a wręcz samej istoty (czyli tego, czym właściwie są Kresy i kogo można określić mianem Kresowiaka) choć przecinają się w kilku punktach to jednak nie nakładają się na siebie. Tradycja i przeszłość postrzegane jako „osobista własność” ludzi urodzonych na Kresach zostają wyjęte z jednostkowego kontekstu i zaangażowane w tworzenie współczesnych tożsamości często bardzo młodych „miłośników Kresów”, a tożsamości te dostosowane są do współczesnego świata.

Anna Gomóła

O tradycji i pewnych aspektach współczesnego dyskursu gastronomicznego

Przymiotnik „tradycyjny” jest bardzo często używany w kampaniach promocyjnych różnych produktów, przede wszystkim – produktów spożywczych. „Tradycyjne wyroby”, „tradycyjna kuchnia” – to hasła, które apelują do konsumentów sugerując pewne cechy  promowanego produktu. W tym zakresie „tradycyjność” jako idea, a jednocześnie zespół cech budowana jest w opozycji do nowoczesności. Warto zastanowić się, co konstruuje ową „tradycyjność”: jak bywa rozumiana przez nadawcę (producenta) i przez odbiorcę (konsumenta), jakich aspektów produktu może dotyczyć (tj. receptury, sposobu wykonania i podania, ceny, itp.) i wreszcie – jakie niesie przesłanie.

Steffen Gross

Konstruowanie tradycji, kształtowanie tożsamości. Przypadek Serbów Łużyckich

Autor referatu dowodzi, że zarówno tradycja jak i tożsamość autochtonicznej kultury mniejszościowej nie tylko podlegają wpływom otaczającej kultury grupy dominującej, lecz są w zasadzie kształtowane, formułowane i konstruowane przez prawodawstwo i polityczne decyzje podejmowane przez jej (tj. grupy dominującej) członków.

Referat opisuje przypadek Serbów łużyckich, małego słowiańskiego ludu liczącego około 60 tysięcy członków, zamieszkującego południowo-wschodnie Niemcy. Analizie poddawany jest tzw. „Sorbengesetze” (ustawodawstwo serbołużyckie)  Brandenburgii i Saksonii jak również poszczególne części ich Konstytucji.

Autor referatu wykazuje, że mniejszość jest określana głównie przez większość. Niemiecka grupa dominująca decyduje, która część kultury i tradycji grupy mniejszościowej może oczekiwać wsparcia poprzez szczególny rodzaj finansowania.  Skutkiem tego jest taki rozwój serbołużyckiej tradycji i tożsamości, który jest do pewnego stopnia sterowany przez grupę większościową. Aby nie tracić dotacji serbołużyckie instytucje często ulegają presji dopasowywania się do wizerunku Serbołużyczan posiadanego przez niemiecką grupę dominującą.

Ze względu na niedostatek stosownej autonomii  Serbów łużyckich zachodzi brak równowagi w zakresie podejmowania decyzji dotyczących przyszłego rozwoju serbskiego języka, szkolnictwa, tradycji i tożsamości. Autor konkluduje, że pewnym rozwiązaniem mogłoby być ustanowienie serbskich instytucji politycznych takich jak parlament z (ograniczonym) prawem do decyzji budżetowych.

Jowita Guja

Dystans i zakorzenienie. Problem tradycji w ujęciu H. G. Gadamera

Filozofia H. G. Gadamera wyrasta ze sprzeciwu wobec, dominującego od czasów Oświecenia, modelu  myślenia abstrakcyjnego, czysto logicznego i, przede wszystkim, ahistorycznego – pod pretekstem dążenia do neutralności i obiektywizmu, ostro odcinającego się od tradycji. Polemizując z tym nurtem, Gadamer dokonuje największej, filozoficznej próby rehabilitacji tradycji. Oświeceniowy model wiedzy i rozumu – twierdzi niemiecki filozof – to mrzonka. W rzeczywistości to właśnie tradycja, rozumiana jako pewien kulturowy przekaz, w którym wszyscy jesteśmy zakorzenieni – wyznacza warunki naszego myślenia, działania oraz samorozumienia. Nie jesteśmy w stanie rozumować inaczej, niż w dialogu z tradycją.  Celem mojego wystąpienia jest wydobycie faktycznego znaczenia, tak istotnego dla Gadamera, terminu, pokazanie funkcji jaką pełni ono w jego filozofii, pojawiając się nie tylko w kontekście rozważań metodologicznych, ale również ontologicznych i egzystencjalnych. Postaram się również pokazać, że swoiście rozumiana tradycja stanowi centrum i zwornik całej gadamerowskiej hermeneutyki.

Janina Hajduk-Nijakowska

Tradycje pielgrzymowania do miejsc świętych w społeczeństwie informacyjnym

Zjawisko to niesie z sobą wiele pytań, na które powinien odpowiedzieć także kulturoznawca: czy współczesne pielgrzymki  są  głównie  formą  turystyki, czy są jeszcze formą przeżywania sacrum? Czy nie mamy tu do czynienia ze „zduszeniem” communitas? [w rozumieniu V. Turnera] i ekspansją komercji? Wszak Fundację „Opoka” w tworzeniu serwisu pielgrzymkowego i wirtualnej mapy pielgrzymek wspiera telefonia komórkowa „Plus” i stąd oczywiście  promowanie „pielgrzymowania z komórką”.

W wystąpieniu zamierzam określić funkcje współczesnego pielgrzymowania i ustalić rolę Internetu – z jednej strony w podtrzymywaniu tradycyjnych zachowań, z drugiej – w promowaniu nowych form przeżywania sacrum.

Jan Kajfosz

Tradycja jako przedmiot negocjacji i władzy

Kontynuując rozważania na temat konstruowania obrazu tradycji a w ślad za nim tradycji właściwej (milczącej), chciałbym skupić uwagę na fakcie, że przestrzeń, w której konstruowana jest tradycja, nigdy nie jest wolna od stosunków władzy, nigdy nie jest też wolna od negocjacji, która w owej przestrzeni się dokonuje. W oparciu o propozycje szkoły frankfurckiej (Marcuse, Habermas) i związaną z nimi krytyczną teorię czy antropologię współczesności (Bourdieu, Apadurai, Norra i in.) proponuję skupić się na problemie instrumentalizacji tradycji, czyli wykorzystywania jej jako środka legitymizacji różnych zjawisk i rozwiązań. Uzależnienie obrazu tradycji od negocjacji i stosunków władzy nigdzie nie jest widoczne bardziej wyraźnie, niż na pograniczach oraz w społecznościach, które cechują procesy asymilacyjne czy intensywne transformacje kulturowe jako takie. Poruszaną kwestię chciałbym w związku z tym rozpatrzyć na przykładzie współczesnego Zaolzia, gdzie miejscowa tradycja kulturowa – tradycja kulturowa całego Śląska Cieszyńskiego (w granicach Polski i Czech) – coraz częściej funkcjonuje tu nie jako coś rodzimego czyli „swojego“, lecz jako tradycja mniejszości polskiej. Kluczowe jest w tym kontekście pytanie, za pośrednictwem jakich mechanizmów udaje się „przekształcać“ jednorodną autochtoniczną tradycję wspóczesnych czesko- i polskojęzycznych potomków dawnych Polaków  w tradycję narodowej mniejszości. Mówiąc precyzyjniej: w jaki sposób z czegoś, co jest większościowe i „swoje“ udaje się wyprodukować coś, co jest mniejszościowe i „obce“. Na szczególną uwagę zasługuje w tym kontekście generowanie w drodze administracyjnych rozwiązań takiego systemu (czyli kodu), w ramach którego zaolziańscy Polacy, którzy promują cieszyńską tradycję kulturową choćby poprzez działalność zespołów folklorystycznych, paradoksalnie działają na swą niekorzyść, przekonując w ten sposób własne otoczenie o tym, że ich tradycja kulturowa reprezentuje samą polską mniejszość o niejasnej proweniencji, a nie Śląsk Cieszyński jako taki. Rodzima autochtoniczna tradycja przekształca się w ten sposób w coś „egzotycznego“.

Wioletta Knapik

Tradycje jako element tożsamości kulturowej wiejskich społeczności lokalnych

1)      Aktywność społeczna kobiet wiejskich z terenu gminy Trzebinia (woj. małopolskie) na przykładzie badań własnych.

2)      Rola instytucji społecznych w kontekście kultywowania tradycji wiejskich.

3)      Działalność społeczna kobiet wiejskich na tle tradycji ginących i tradycji „nowych”.

4)      Tradycje wiejskie w odniesieniu do sfery sacrum i sfery profanum.

5)      Tożsamość kulturowa postrzegana przez pryzmat roli tradycji w życiu
młodzieży wiejskiej na przykładzie badań, w których uczestniczyłam,
przeprowadzonych w Katedrze Socjologii i Rozwoju Wsi Uniwersytetu
Rolniczego w Krakowie.

Agnieszka Kolasa-Nowak

Polska zmiana ustrojowa a tradycja. Socjologowie o transformacji

Pojęcie tradycji w naukach społecznych wywodzi się z rozważań nad przemianami modernizacyjnymi i kształtowaniem się nowoczesnego świata. Odnosi się ono do rzeczywistego znaczenia przeszłości w teraźniejszości. Najczęściej używane jest ono wraz z towarzyszącym mu wartościowaniem – tradycje są balastem lub kapitałem. Mogą też ulegać przewartościowaniom, mogą być przedmiotem manipulacji, mogą zostać skapitalizowane, wreszcie można różne tradycje wytwarzać.

Przedmiotem wystąpienia jest refleksja nad miejscem tradycji rozumianej jako dziedzictwo przeszłości w tworzonych przez socjologów interpretacjach polskiej transformacji. W jaki sposób ta kategoria jest stosowana oraz jakie oceny towarzyszą jej użyciu. Jaka jest jej rola w interpretacjach Wielkiej Zmiany. Czy nie jest to pojęcie, poprzez które pojawiła się w nich refleksja nad rolą czasu, historii i procesów długiego trwania.

Ewa Krawczak

Współczesne wartościowanie tradycji

W podjętym przeze mnie temacie zostaną tytułem wprowadzenia przedstawione krótko różne sposoby definiowania i rozumienia pojęcia „tradycja”. Zasadnicza część dotyczyć ma przedmiotowego i podmiotowego znaczenia terminu, czyli dóbr kultury, które podlegają przekazywani międzypokoleniowemu i stosunku danego pokolenia do spuścizny kulturowej oraz jego zgody lub sprzeciwu na dziedziczenie. W tym kontekście ważnymi kryteriami kwalifikowania indywidualnych i zbiorowych działań oraz sposobów myślenia w podejściu do rzeczywistości społecznej są opozycje: tradycyjne – nietradycyjne, dawne – nowe, przeszłość – teraźniejszość, trwanie – zmiana, przeżytek – zalążek (E. Tylor, L. Krzywicki, K. Dobrowolski, S. Ossowski). Obok tych zestawień istotne wydaje się pytanie o to, czy eksponowany jest tylko ideacyjny charakter tradycji, czy też mówimy o wszelkich wytworach kultury (S. Ossowski, Z. Jasiewicz). Kolejny aspekt rozważań dotyczy tradycji i doświadczenia biograficznego (A. Giddens). Zasadniczą kwestią przestaje być tutaj prawomocność treści i wartości tradycji, natomiast na znaczeniu zyskuje tradycja jako narzędzie integracji ludzkiego doświadczenia, jako środek zaradczy na mechanizmy wykorzenienia jednostki (disembeding), chociaż poszukując uzasadnienia dla własnych wyborów modyfikuje jednostka tradycję, komponuje ją według własnych potrzeb, co pozostaje w sprzeczności z przedmiotowym istnieniem tradycji, gdzie treść tradycji nie podlega żadnemu dialogowi. Wartościowanie tradycji w kontekście przestrzeni stanowi ostatni aspekt referatu (prawdopodobnie), a dotyczy on roli (funkcji) tradycji, jaką odgrywa przy delimitowaniu granic zewnętrznych, fizycznych i symbolicznych, w celu wyznaczenia dystansu społeczności lokalnej z jej społeczno-kulturowym otoczeniem (tradycja zamiast być wyłącznie decorum staje się czynnikiem integracyjnym).

Urszula Kusio

Tradycyjne kultury Afryki w paradygmacie determinizmu geograficznego Jareda Diamonda

Planowane wystąpienie nie miałoby charakteru czysto odtwórczej prezentacji dorobku Ryszarda Kapuścińskiego, w określonym w temacie zakresie. Byłoby  przede wszystkim próbą wykazania, że owe reportaże wpisują się w pewną teoretyczną refleksję obecną w myśli społecznej. Kapuściński jest wyrazicielem poglądu, że dzieje społeczeństw toczyły się niejednakowo z powodu różnicy środowisk, w których te społeczeństwa żyły, a nie ze względu na biologiczne zróżnicowanie samych ludzi. Specyficzny charakter afrykańskiego rolnictwa, brak postaw agrocentrycznych, ogólna nędza i zacofanie, to nie wpływ rasy. Klimat, flora to zasadniczo wrogowie, a nie sprzymierzeńcy afrykańskiego rolnika. W warstwie teoretycznych analiz posiłkować się będę dorobkiem Jareda Diamonda.

Ewa Lecka

Elementy tradycji w działaniach promocyjnych miasta Zamościa

Od kilku lat w Polsce obserwujemy wyraźną intensyfikację działań promocyjnych podejmowanych przed jednostki samorządności terytorialnej różnego szczebla, w tym również miast. Stając się pełnoprawnymi uczestnikami rynku, miasta prowadzą różnorodną działalność marketingową, której podstawowym celem jest kreowanie ich pozytywnego obrazu. Ważną rolę w tym procesie odgrywa eksponowanie wartości kulturowych. Zamiarem autorki jest dokonanie analizy działań promocyjnych Zamościa – miasta wielkich tradycji historycznych, w celu zbadania zakresu i formy wykorzystania przez miasto potencjału swojego dziedzictwa historycznego.

Krystyna Leśniak-Moczuk

Elementy kultury tradycyjnej w życiu społeczności lokalnych regionu Podkarpacia

W referacie zostaną poddane analizie wyniki badań zrealizowanych na Podkarpaciu w 2006 roku mające na celu ukazanie stopnia zachowania obyczajów związanych z tradycjami kultury narodowej, regionalnej i lokalnej, obrzędów przejścia oraz zwyczajów i ceremonii w obchodach uroczystości rodzinnych.

Wśród obrzędów związanych z tradycjami narodowej i regionalnej kultury wyróżniono karnawał, zapusty, tłusty czwartek, topienie marzanny, sobótki, dożynki, zabawy wiejskie, zawody strażackie, festyny, parafiady, ostatki i sylwester.

Jako obyczaje wynikające z miejscowej kultury i związane z życiem codziennym przedstawiono „wichowe”, parapetówkę, „wyskubne” i pępówkę.

Obrzędami przejścia są: chrzest, pierwsza komunia, bierzmowanie, obrzędy związane ze zmianą stanu cywilnego, czyli narzeczeństwo, zmówiny, zaręczyny, wieczór kawalerski, wieczór panieński, ślub i wesele z poprawinami, oraz rocznice ślubów, ceremonie prymicji i pogrzebów.

Do uroczystości rodzinnych zaliczono Dzień Matki, Dzień Babci i Dzień Dziadka, Dzień Dziecka, Dzień Świętego Mikołaja (Dziadka Mroza), imieniny i urodziny.

Robert Lubojański

Tradycja jako zasób rozwoju regionalnego – na przekładzie powiatu kępińskiego

Celem referatu jest przybliżenie specyfiki zmian społeczno-gospodarczych mających miejsce w przeciągu ostatniego dwudziestolecia na terenie powiatu kępińskiego w województwie wielkopolskim. Odwołując się do teorii kapitałów społecznych, ustaleń szkoły Annales oraz własnych obserwacji badawczych postaram się wyjaśnić zjawisko wysokiej koncentracji przedsiębiorczości na terenie powiatu.

Powiat kępiński jest gminą miejsko – wiejską w skład której wchodzą: jedna gmina miejsko wiejska oraz sześć gmin wiejskich. Geograficznie powiat kępiński znajduje się na granicy dwóch zaborów: rosyjskiego i pruskiego Na terenie powiatu dominuje przemysł drzewny (tzw. kępińskie zagłębie meblowe). Proces kumulacji firm meblarskich, stolarskich oraz tapicerskich może być rozpatrywany w kontekście przemian więzi społecznych oraz inkorporacji pewnych zasobów tradycji lokalnej w ramy lokalnego systemu gospodarczego. Procesy transferu międzypokoleniowego oraz instytucjonalizacji praktyk społecznych i wzorów awansu społecznego w wymiarze lokalnym, stanowią istotny czynnik reprodukowania lokalnych zasobów przedsiębiorczości. Korzystne położenie geograficzne, specyfika więzi społecznych oraz sprzyjająca koniunktura gospodarcza w sumie,  pozwoliły na stosunkowo szybką dyfuzję (drogami nieformalnymi) lokalnych informacji w wyniku czego społeczna kontrola obiegu informacji przyczyniła się do stosunkowo szybkiego rozprzestrzeniania się inicjatyw gospodarczych.

Lokalna przedsiębiorczość budowana jest na bazie zasobów odziedziczonych bądź inkorporowanych „z zewnątrz”. Jakość owych zasobów oraz sprawna ich reprodukcja stanowi jeden z fundamentów stabilnego rozwoju powiatu kępińskiego.

Przemysław Łozowski

Tradycja w perspektywie panchronicznej: proces zmian czy zmiana procesu?

1.        Przedstawiamy panchroniczny model języka, w którym nie czyni się rozróżnienia na stan synchroniczny (system definiujących relacji) i proces diachroniczny (zmiana warunkowana historycznie). W panchronii język staje się nieprzerwanym zapisem ludzkiego doświadczenia, a jego elementy poddawane są nieustannej kontestacji kategoryzacyjnej jako wypadkowej napięć poznawczych. Na poziomie leksykalnym, na przykład, słowo jest nie dowolnym (arbitralnym) połączeniem formy i treści, ale koniecznym (choć: subiektywnym) wyrazem świadomości mówiącego, symbolizacją pojmowania świata.

2.        Proponujemy odnieść możliwość opisu panchronicznego do badań nad tradycją. Język bowiem uznajemy za zbiór „tradycji” (tzw. konwencji językowych w postaci utrwalonych połączeń formy i treści) w nieprzerwanym procesie przemian. Podobnie do języka każda inna tradycja może być badana jako symbol ludzkiego doświadczenia. W wymiarze praktycznym oznacza to osadzenia tradycji w kontekście ewolucji ludzkiego rozumienia oraz poszukiwanie poznawczych filtrów dla zmian i czynników kreujących związek formy i treści.

3.       Wnioskujemy, że tradycja z definicji nigdy nie stanowi zamkniętego (ostatecznego) połączenia formy i treści. Proces przemian/zmian jest naturalnym atrybutem każdej tradycji.

Sylwester Łysiak

Od obrzędu do współczesnego widowiska ludowego

W artykule omówiono teatralne pierwiastki tradycyjnego obrzędu, które tracąc  walory magiczno – symboliczne, pozwalają  zamienić obrzęd we współczesne widowisko ludowe o cechach ceremonialności i dekoratywności.

Do najistotniejszych z nich należą: a) dramatyczne działania kultowe; b) różnego rodzaju elementy zabawy i gry; c) iluzja teatralna; d) sytuacja wykonawcza z elementami rytmomimizmu i rytmomelodyzmu (gest, taniec, muzyka w korelacji ze słowem); e) czasoprzestrzeń obrzędu oraz jej desakralizacja.

Analizę desemiotyzacji tradycyjnych struktur obrzędowych wraz ze wskazaniem czynników teratogennych przeprowadzono na podstawie badań  widowisk współczesnych teatrów ludowych.

Zamieszczone tezy i spostrzeżenia dotyczące procesu przechodzenia obrzędu we współczesne widowisko ludowe, mogą być przydatne dla dzisiejszych inscenizatorów tradycyjnych tekstów folkloru. Chodzi tu głównie o umiejętność teatralnej transformacji gatunku, dotyczącą odpowiedniego wyważenia granic pomiędzy autentycznością i smakiem wykonania – a dyskretnym urokiem kiczu.

Halina Mielicka

Funkcje adaptacyjne tradycji

I.  Tradycja rozumiana jako ponadpokoleniowy przekaz treści kulturowych, określany pojęciem enkulturacji, jest to proces wpajania pokoleniom wstępującym wartości uznawanych na  absolutne, zachowań akceptowanych społecznie oraz umiejętności uważanych za konieczne dla zaspokajania potrzeb indywidualnych i zbiorowych.

1.        Enkulturacja jest nieodzownym elementem przekazu sfery emocjonalnej kultury i odpowiada za mentalność pokoleń wstępujących;

2.      Enkulturacja jest procesem przekazu wzorów zachowań obowiązujących w sferze kontaktów społecznych;

3.      Enkulturacja odpowiada za obowiązujący sposób wartościowania rzeczywistości i projektuje styl życia uznawany w kulturze za oczywisty.

II.  Tradycja, rozumiana jako determinant współczesności, odpowiada za zaspokajanie potrzeb emocjonalnych (psychicznych), integracyjnych (społecznych) i instrumentalnych (stylu życia) wszystkich osób przynależnych do danej kultury

1.  Wyuczone w procesie enkulturacji sposoby zaspokajania potrzeb psychicznych, nie tylko wpływają na tożsamość indywidualną jednostki, ale też jej reakcje emocjonalne;

2.        Obowiązujące w kontaktach międzyludzkich wzory zachowań są nie tylko skutkiem ponadpokoleniowego przekazu doświadczeń, ale też wypracowanych indywidualnie przez jednostki i twórczych z samej swojej natury, interakcji bezpośrednich zachodzących w stycznościowych kręgach społecznych;

3.        Wartościowanie rzeczywistości, twórcze ze względu na przebieg interakcji, decyduje o sposobach rozwiązywania problemów w sytuacjach trudnych i problematycznych aksjo-normatywnie i w ten sposób odpowiada za to, co określane jest pojęciem oczywistości kulturowej.

III  Tradycja rozumiana jako warunek istnienia odrębności kulturowej jest świadomym i selektywnie dokonywanym wyborem tego, co w danej kulturze uznawane jest za istotne dla jej trwania.

Wojciech Misztal

Dialog społeczny w Polsce – kształtowanie nowych tradycji

Kształtowanie się tradycji dialogu społecznego i obywatelskiego w III RP wyznacza geneza jego instytucjonalizacji. Na użytek rozważań przyjmuję tezę Cohena i Arato, nawiązujących do teorii J.Habermasa, o konieczności uwzględnienia m.in. tradycji w procesie odtwarzania się świata życia (lebenswelt), jako elementu konstytutywnego demokracji. Dialog jest tu rozumiany jako proces gwarantujący zachowanie praw obywatelskich, głównie wolności będącej podstawą demokracji.

Danuta Niczyporuk

Znajomość tradycji jako składnik kapitału kulturowego

W socjologii próby wyjaśniania zmian społecznych podjęte przez  klasyków,   takich jak: Émile  Durkheim, Max  Weber i in., w uproszczonej interpretacji kazały przeciwstawić społeczeństwa tradycyjne,  racjonalnemu  i nowoczesnemu społeczeństwu zachodu.   Mniejszym zainteresowaniem cieszyło się rozumienie, nawiązujące do myśli konserwatywnej np. Edmunda Burke’a , gdzie tradycja pojmowana jest  jako ważki społeczny  dorobek umożliwiający  zakorzenienie w bycie społecznym.  O ile rozważania nawiązujące do procesów globalizacyjnych odwołują raczej się do dychotomii społeczeństw tradycyjnych i nowoczesnych, to próby definiowania współczesnego lokalizmu nawiązują do aksjologicznego rozumienia tradycji.  W  takim rozumieniu tradycja może  być pojmowana jako składnik kapitału kulturowego.

Pojęcie kapitału kulturowego  wprowadzone przez Pierre Bourdieu odnosimy do szeroko rozumianych kompetencji kulturowych: wiedzy, umiejętności, gustu, sposobów uczestnictwa w kulturze. Gromadzenie (akumulacja) takich zasobów  wymaga znacznych nakładów czasu i osobistego zaangażowania.  Kapitał kulturowy może być rozpatrywany jako cecha jednostek,  ale również jako pewien potencjał zbiorowości. Obejmuje on infrastrukturę pozwalającą na gromadzenie kapitału kulturowego przez jednostki (uczelnie, biblioteki, ośrodki kultury itd.) oraz kulturowe zasoby społeczności  lokalnej. Należy do nich  również tradycja, która utraciła wprawdzie zdolność do regulowania życia społecznego,  stając się autoteliczną sferą pojmowaną  jako przekazywane z pokolenia na pokolenie elementy dorobku ważne dla społeczności. Zgodnie z złożeniami Bourdieu kapitał kulturowy ulega konwersji na kapitał społeczny i ekonomiczny. Należy zatem do istotnych zasobów niezbędnych do rozwoju społecznego, również na poziomie lokalnym.

Elżbieta Nieroba, Anna Czerner

Miejsce tradycji w życiu codziennym mieszkańców województwa opolskiego

Tradycja nie jest zamkniętym zbiorem elementów kulturowych. Przeciwnie – nieustannie podlega redefinicji, przybierając rozmaite emanacje w postaci konkretnych praktyk społecznych. Proces kreowania kompleksu znaczeń określanego mianem tradycji przebiega nie tylko na poziomie makrospołecznym, ale także jednostkowym. Referat poświęcony jest analizie perspektywy jednostkowych aktorów opartej na badaniach ankietowych prowadzonych w ramach grantu „Dyskursywny charakter dziedzictwa kulturowego – wizja opolskich elit a perspektywa regionu”. Badania zrealizowano we wrześniu 2008 roku na próbie 500 mieszkańców Opolszczyzny. Wyniki badań pozwalają na rekonstrukcję społecznego wymiaru tradycji regionu opolskiego, dostarczając odpowiedzi na pytanie, jak przedstawia się wiedza mieszkańców tego regionu na temat tradycji i dziedzictwa kulturowego (np. legend, zabytków, obrzędów) oraz w jakim stopniu wpływają one na wzorce codziennych zachowań.

Magdalena Ochał

Żywotność tradycji ziemiańskiej

Ziemiaństwo polskie było przed II wojną światową grupą, której tożsamość oparta została na specyficznym etosie. Istotnym elementem tego etosu była wierność tradycjom tworzonym przez wiele wieków i kultywowanym przez poprzednie pokolenia. Postanowienia reformy rolnej z 1944 roku wymusiły całkowitą zmianę stylu życia ziemiańskich rodzin i tym samym zakończyły istnienie warstwy.

W swoim wystąpieniu chciałabym podjąć próbę odpowiedzi na pytanie – co z ziemiańskich tradycji przetrwało wśród potomków do czasów dzisiejszych, które elementy tradycji okazały się najtrwalsze i przetrwały w niezmienionej formie i treści, które zaś zanikają bądź zostały w pewien sposób przekształcone.

Wnioski przedstawione w wystąpieniu będą pochodziły z 40 wywiadów pogłębionych przeprowadzonych wśród potomków rodzin ziemiańskich Lubelszczyzny.

Grzegorz Odoj

Przemiany tradycji kulturowej w okresie restrukturyzacji przemysłu

w miastach konurbacji górnośląskiej

Z początkiem lat dziewięćdziesiątych XX wieku w przemysłowych miastach konurbacji górnośląskiej rozpoczął się proces głębokich zmian wywołanych transformacją ustrojową i ściśle z nią związaną restrukturyzacją gospodarki, zwłaszcza tradycyjnej gałęzi przemysłu – górnictwa. Czynnik restrukturyzacji przemysłu dotyczy nie tylko użytkowania i kształtowania przestrzeni miejskiej, ale w przemożny sposób determinuje trwające wciąż przemiany w sferze tradycyjnych wartości społecznych, w aspiracjach, mentalności, obyczajowości pociągając za sobą krystalizowanie się nowych modeli miejskiego życia. Przeobrażenia deindustrializacyjne, jakim ulegają dziś miasta górnośląskie, wpływają na charakter ich indywidualnej i zbiorowej tożsamości dotąd kształtowanej przez tradycję przemysłową, która zaznaczyła się bardzo wyraźnie zarówno w dziedzinie specyficznych zjawisk kulturowych, relacji społeczno-ekonomicznych, jak i w miejskim krajobrazie. Istotne zmiany społeczne dostrzec można w przebiegu międzypokoleniowej transmisji lokalnej, regionalnej, w tym także rodzinnej tradycji kulturowej, nawykach, postawach i wzorach zachowań. Przemiany stylu życia, dają się zauważyć niemal we wszystkich dziedzinach, nie wyłączając specyficznego śląskiego etosu pracy, który w swych strategiach działania i w zespole preferowanych wartości dostosował się do uwarunkowań gospodarki rynkowej. Symptomem dokonujących się przemian jest gettoizacja przestrzeni miejskiej i towarzysząca jej segregacja społeczna, a zwłaszcza marginalizacja tradycyjnych kwartałów mieszkaniowych, zwykle zlokalizowanych nieopodal zakładów przemysłowych. Nowym elementem struktury miast górnośląskich, w których jeszcze do niedawna dominującą rolę odgrywała przestrzeń produkcji, jest wciąż rozszerzająca się przestrzeń konsumpcji z licznymi centrami handlowymi (częstokroć w obszary handlowo-rozrywkowe zamieniane są nieużytki poprzemysłowe), co niejednokrotnie sprawia, iż tradycyjne miejskie centrum ulega funkcjonalnej redukcji.

Niezwykle ważnym jest, aby budując nowy obraz tożsamości górnośląskie miasta nie pozbawiały się świadectwa miejscowej tradycji i kultury, które przez długi czas je kształtowały. Tożsamość miasta, bowiem winna opierać się zarówno na akceptowanych i wspólnych dla wszystkich mieszkańców wartościach, jak i na łączności z jego tradycją, kulturą i historią. W przypadku aglomeracji górnośląskiej źródłem budowania nowej tożsamości mogą stać się tradycje kulturowe środowisk robotniczych. Taka tożsamość otwarta na przyszłość związaną z rozwojem gospodarki i modernizacją będzie respektowała przeszłość i tradycję. Ważne jest jednak zachowanie racjonalnych proporcji między tymi dwiema wartościami, co zagwarantuje sukces w procesie adaptacji do nowej postindustrialnej rzeczywistości.

Barbara Ostafińska-Molik

Czy obcy kod kulturowy staje się naszym?

Wystąpienie oparte jest o analizę materiału empirycznego z przeprowadzonych przeze mnie badań. Próba liczyła 3000 uczniów z całej Polski i obejmowała dwie grupy wiekowe – maturzystów i gimnazjalistów. Odpowiedzi uczniów pokazały obraz polskiego młodego społeczeństwa, które z jednej strony zainteresowane jest własną kulturą i tradycją, z drugiej jednak zatraca je pod obcym wpływem.

Warto zastanowić się na ile młodzi Polacy identyfikują się z polskimi tradycjami, obyczajami czy wartościami. Z drugiej strony ciekawe jest pytanie o to czy i w jakim zakresie na młodzież tą oddziałują obce wzorce kulturowe. Które z naszych tradycji są bardziej, które zaś mniej aprobowane przez polską młodzież. To samo pytanie postawię, gdy chodzi o tradycje obce.

We współczesnym świecie – globalnej wiosce nieunikniony jest wpływ innych kultur czy tradycji, dlatego celem mojego referatu nie jest krytyka obcych wpływów. Będę chciała jednakże zwrócić uwagę na to, że wprowadzanie i przyjmowanie obcych pierwiastków, bez zastanowienia się nad ich faktyczną rolą, niesie pewne niebezpieczeństwo dla polskiej kultury.

Arkadiusz Peisert

Tradycje polskich korporacji akademickich

Od dekady w Polsce obserwować można odrodzenie (?) ruchu polskich korporacji akademickich.  W ciągu ostatniej dekady najważniejsza przedwojenna korporacja akademicka „Arkonia” znacznie rozwinęła swoją działalność i liczbę członków, wpisując się na stałe w krajobraz warszawskiego życia akademickiego.  Jednocześnie działalność wznowiła najstarsza polska korporacja akademicka „Konwent Polonia” (Gdańsk), oraz kolejna – „Welecja”(Warszawa) (trzecia najstarsza w Polsce po obu wymienionych wyżej).  Było to możliwie dzięki staraniom żyjących jeszcze przedwojennych, sędziwych członków korporacji, którym udało się, różnymi drogami i sposobami, zachęcić współczesnych studentów do kontynuowania tradycji burszowskich zrzeszeń studenckich. Korporacje polskie opierały swój etos także na wartościach patriotycznych, ale również demokratycznych, poszanowaniu prawa, ochronie słabszych i poczuciu honoru.  Obserwuję od czterech lat ruch korporacyjny, a szczególnie 4 najstarsze polskie korporacje – chciałbym pokusić się o odpowiedź na pytanie, czy i na ile są w stanie one dzisiaj wypełniać swoje cele i na jakie trudności się natykają.  Jaka jest ich rola w konserwowaniu ogólnie rozumianej tradycji uniwersytetu.

Anna Piechnik

Kultura tradycyjna a kultura współczesna na wsi (w świetle ustnych przekazów gwarowych z Małopolski)

Celem tekstu jest ukazanie kultury dawnej i współczesnej wsi z punktu widzenia najstarszego pokolenia mieszkańców Pogórza Ciężkowicko – Rożnowskiego. Materiał do analizy stanowić będzie korpus ok. stu godzin nagrań gwarowych zarejestrowanych na wspomnianym obszarze. Spojrzenie na przeszłość z dystansu powoduje różnorodne jej wartościowanie w zależności od omawianego zagadnienia. Referat będzie poruszał temat tradycji w aspekcie społecznym (budowanie wspólnoty, relacje interpersonalne), obyczajowym (obyczaje świąteczne i magiczne – dawne i współczesne) i religijnym. Zwrócona w nim zostanie uwaga także na zmiany w kulturze codziennej wsi.

Athanassios Pitsoulis

Kulturowe następstwa grecko-tureckiej wymiany ludności

Grecko-turecka wymiana ludności, jaka dokonała się w oparciu o akt podpisany w Lozannie 30. stycznia 1923 roku, stanowiła nie tylko przełom w historii zarówno Grecji jak i Turcji, lecz również ważny precedens w prawie międzynarodowym. Jako taka wpłynęła ona istotnie na sposób w jaki międzynarodowa wspólnota ustosunkowuje się do kwestii mniejszości.

Można podać kilka przykładów tego oddziaływania na podejmowanie decyzji w dziedzinie polityki mniejszościowej. Opierając się na precedensie z Lozanny, w celu rozwiązania problemu żydowskiej migracji do Palestyny w 1937 roku, Komisja Peela zaproponowała przymusową wymianę ludności. Winston Churchill popierał wydalenie Niemców z Europy Wschodniej podczas konferencji w Poczdamie w 1945, podkreślając „pozytywne efekty” wymiany grecko-tureckiej. Idea ta została znów przywołana ostatnio – w postaci „rozwiązania” problemu mniejszości serbskiej w Kosowie.

Urzeczywistnienie podpisanego w Lozannie porozumienia wymagało opuszczenia Azji Mniejszej i Anatolii przez ponad półtora miliona ortodoksyjnych chrześcijan; również ponad 350 tysięcy muzułmanów zostało deportowanych z Grecji. Ani chrześcijanie, ani muzułmanie nie otrzymali nigdy stosownej rekompensaty za pozostawione mienie. Wielu z tych  przymusowych migrantów nie mówiło w języku krajów docelowych przesiedlenia, ani nie znało ich kultury. Ta wymiana ludności do dziś uznawana jest przez historiografów zarówno greckich jak i tureckich (a wraz z nimi przez większość obserwatorów międzynarodowych) za sukces.

Skutki kulturowe tej wymiany ludności dla struktur długiego trwania zaczynają być poddawane dyskusji dopiero w ostatnich latach. Wpływ przesiedlenia całych populacji chrześcijan z Azji Mniejszej i muzułmanów z Macedonii na religię, język, normy społeczne, tradycję oraz architekturę, muzykę i elementy kuchni są rozpoznane jedynie powierzchownie. Referat dotyczy tak rozumianych (tj. daleko idących) wybranych konsekwencji przesiedlenia, przy jednoczesnym zwróceniu uwagi na uwarunkowania tej migracji (tj. na precedensy prawne, postanowienia z Lozanny i ich aspekty polityczno-ekonomiczne).

Hanna Podedworna

Elementy  tradycji życia codziennego wsi w procesie urynkowienia

Główną tezą wystąpienia jest, że wraz z odchodzeniem tradycyjnego modelu życia wiejskiego (czego przejawy zostaną przywołane) jego elementy są utrwalane jako produkty rynkowe, wytwarzane w innych, często odległych od wsi  kontekstach społecznych.  W referacie przedstawione zostaną  przykłady i przejawy komercjalizacji tradycji wiejskich, ich funkcjonowanie w szerszym obiegu społecznym i społeczne następstwa tych zmian.

Wykorzystując koncepcję socjologii życia codziennego autorka zamierza przedstawić, jak mechanizm rynkowy wnika w tradycje lokalne i jakie to powoduje konsekwencje dla ich społecznego reprodukowania. Danych do analizy dostarczy ważna sfera współczesnego życia codziennego, a mianowicie sfera konsumpcji i zakupów, zwłaszcza produktów żywnościowych, których wytwarzanie było nierozerwalnie związane z tradycyjnym modelem życia wiejskiego. W referacie będę poszukiwała odpowiedzi, w jakich współczesnych produktach rynkowych elementu tradycji wiejskiej dają się odnaleźć i jakie funkcje tam pełnią.

Magdalena Pokrzyńska

Problemy kształtowania tradycji w Polsce Zachodniej

Polska Zachodnia stanowi szczególną przestrzeń dla wytwarzania i odtwarzania tradycji społeczno-kulturowej. Decydują o tym w głównej mierze jej dzieje. Do najistotniejszych uwarunkowań procesów związanych z tradycją w Polsce Zachodniej zaliczyć należy (1) fakt przerwania ciągłości życia społecznego i kultury w wyniku powojennej wymiany ludności, (2) zasiedlenie tych terenów przez ludność o zróżnicowanej proweniencji regionalnej (a w pewnym stopniu również etnicznej), (3) specyficzna polityka prowadzona po II wojnie światowej względem tych ziem i zamieszkującej je ludności, (4) przygraniczne usytuowanie. Współczesne procesy zachodzące w obrębie postaw względem dziedzictwa kulturowego i wytwarzania tradycji warunkowane są również przez nowe okoliczności będące wynikiem transformacji ustrojowej.

Od października bieżącego roku w ramach zajęć ze studentami III roku socjologii Uniwersytetu Zielonogórskiego prowadzone są badania nad szeroko rozumianą tradycją w południowej części województwa lubuskiego. Badania zakończą się w pierwszej połowie stycznia. Pytania badawcze związane są z trzema aspektami tradycji: czynnościowym, przedmiotowym i podmiotowym.

Referat będzie stanowił prezentację współczesnych tendencji w zakresie postaw mieszkańców południowej części województwa lubuskiego względem tradycji i sposobów jej definiowania w kontekście uwarunkowań historycznych.

Lidia Przymuszała

Ginące i żywe tradycje ludowe w świetle frazeologii gwarowej

Związek języka jako narzędzia komunikacji międzyludzkiej z kulturą jest bezsporny. Leksyka  a zwłaszcza frazeologia stanowią swoiste „archiwum” kultury, swoistą pamięć utrwalającą to, co było. Celem wystąpienia jest pokazanie dawnych tradycji ludowych (które odeszły lub właśnie odchodzą do zamierzchłej przeszłości) utrwalonych w związkach frazeologicznych. W swoim wystąpieniu chcę zaprezentować wybrane frazeologizmy utrwalające dawne ludowe tradycje z następujących obszarów:

– etykieta językowa (tu sposoby zwracania się do adresata, formuły powitań i pożegnań),

– obrzędowość i zwyczaje rodzinne (ciążą, narodziny dziecka, śmierć, pochówek),

– obrzędowość i zwyczaje doroczne, domowe i zawodowe (głównie związane z pracą na roli).

Podstawę materiałową poczynionych obserwacji stanowi śląska frazeologia gwarowa. Wystąpienie wpisuje się w krąg zainteresowań lingwistyki kulturowej.

Zbigniew Rykiel

Tradycja i nowoczesność jako kapitał i kultura czasu

Normatywne i opisowe ujęcie tradycji i nowoczesności. Nowoczesność a kapitał społeczny. Nowoczesność a kapitał kulturowy. Tradycja a kapitał kulturowy. Konwersja kapitału a nowoczesność i tradycja. Tradycja a kultura miejsca. Nowoczesność a kultura czasu.

Iwona Rzepnikowska

Opowiadania o Czapajewie w perspektywie literatury popularnej

Opowiadania o legendarnym bohaterze wojny domowej 1919 roku, dowódcy słynnej 25 dywizji strzeleckiej, Wasiliju Czapajewie, wykazują wiele cech znamiennych dla literatury popularnej, o czym w pierwszym rzędzie decyduje maksymalne uproszczenie świata przedstawionego, przejawiające się głównie w kreacji bohaterów, zwłaszcza zaś kluczowej dla omawianych w artykule opowiadań postaci Czapajewa. Został on obdarzony wszelkimi cnotami, wyidealizowany do granic możliwości, dzięki czemu jego działania to nieustające pasmo sukcesów. Choć tego rodzaju ujęcie losów bohatera niniejszej analizy było charakterystyczne dla utworów utrzymanych w konwencji bajki, byliny i skazu, źródeł opowiadań o legendarnym dowódcy należałoby szukać przede wszystkim właśnie w utworach typu skazowo-podaniowego. Przemawia za tym głównie nie spotykana w innych ludowych, czy też raczej pseudoludowych, tekstach różnorodność zdarzeń, w jakich uczestniczy Czapajew, preferowanie realistycznej motywacji jego działań, zwłaszcza zaś zakres idealizacji protagonisty. Przy niewątpliwej zależności od historii typu skazowo-podaniowego w opowiadaniach wyeksponowano jednak nieco inne cechy kluczowej dla nich postaci. Chodzi przede wszystkim o bez porównania większą świadomość polityczną Czapajewa, jego niezwykłe zaangażowanie w realizację idei świetlanej komunistycznej przyszłości, przejawiające się zarówno na polu walki, jak i w sferze agitacyjno-propagandowej. W warunkach zawieruchy wojennej (locus horridus), nie sprzyjającej przecież snuciu dalekosiężnych planów, Czapajew potrafi myśleć wyjątkowo perspektywicznie, prawdziwie po gospodarsku. Stara się on przy tym nie tylko roztaczać wizję tego przyszłego radzieckiego raju, ale i urzeczywistniać go tu i teraz. Rolę locus amoenus pełnią oczywiście głównie miejsca, gdzie już ustanowiono władzę radziecką. Z tej perspektywy nieprzypadkowe wydaje się ponadto powiązanie bohatera niniejszej analizy z ciepłem domu i rodziny oraz jego iście ojcowska troska w stosunku  do żołnierzy. Jeśli jeszcze do tego dodać nieskomplikowaną organizację językową opowiadań o Czapajewie, to nie ulega wątpliwości, że są one wręcz wzorcową realizacją dydaktyzmu typu instytucjonalnego, o łatwo zauważalnym obliczu ideologicznym.

Teresa Smolińska

„Nowe” tradycje w obrzędowości dorocznej na Górnym Śląsku

W oglądzie Górnego Śląska z perspektywy badacza kultury jako warunek sine quo non jawi się konieczność uwzględnienia zróżnicowanego pochodzenia konkretnych zjawisk. O odrębności etnicznej Ślązaków ciągle świadczy wiele faktów kulturowych, które są wynikiem długotrwałego oddziaływania kultury zachodniej, głównie niemieckiej, bądź są to nowe wzorce kulturowe przejmowane w ostatnich latach z kultury popularnej. M. in. „za sprawą” mniejszości niemieckiej i księży są one szybko oswajane i uznawane za własne. Powstaje „nowa” tradycja żywa we współczesnym obiegu kulturowym, jak np. Oktoberfesty, wieńce adwentowe, przykościelne Weihnachtsmarkty, obchody św. Marcina, św. Łucji, św. Patryka, walentynki, szukanie zajączka wielkanocnego, tyty dla pierwszoklasistów, konkursy na oświetlone światełkami domostwa podczas Świąt Bożego Narodzenia itp.

Katarzyna Smyk

O derywacji kulturowej

Celem referatu jest wykazanie, że zmiany w zakresie formy, treści i funkcji tekstu kultury można opisać jako derywację kulturową.

W wyniku derywacji kulturowej treści kulturowego obrazu świata układają się w nową strukturę – w nową odmianę kulturowego obrazu świata. W zakresie derywowanych treści obrazu świata i formy tekstu kultury zauważymy więc połączenie bazowych i nowych elementów. W zakresie funkcji zaobserwujemy elementy nowe i/lub nowe konfiguracje funkcji bazowych.

Analiza impulsów derywacji kulturowej, mechanizmów wyboru transmitowanych elementów, relacje między bazową i nową odmianą obrazu i tekstu kultury,
stwarzają szanse systematycznego opisu przemian w kulturze.

Hanna Spychalska-Waszek

Tradycyjna wizja świata w opowieściach ludowych z Kurpiowskiej Puszczy Zielonej

Jek chto dziś przyjadzie z daleco na te nase Kurpsie,

to sie cale ucieseć nie moze teni naseni ślicneni borani,

tem śwezem pozietrzem i teni gościnneni ludziani,

co tu od ziekow siedzo[1].

Podstawę do napisania referatu stanowi materiał badawczy, na który składają się osiemdziesiąt trzy opowieści wierzeniowe, zarejestrowane przeze mnie na kasetach magnetofonowych podczas badań terenowych w Kurpiowskiej Puszczy Zielonej w lipcui sierpniu 2004 roku. Nagrane i zapisane teksty są obecnie przedmiotem analizy w powstającej pracy doktorskiej, nad którą pracuję pod opieką Pani prof. zw. dr hab. Jolanty Ługowskiej.

W pierwszej części referatu odniosę się do pojęcia ludowej wizji świata – świata zamieszkałego przez mary, czarownice, latawce, przepełnionego zjawiskami, które człowiek współczesny postrzega jako „nadnaturalne”[2]. Dwie wybrane kurpiowskie historie posłużą mi do zilustrowania tezy Emila Durkheima, że w kulturach przednowoczesnych „nawet najcudowniejsze wydarzenia nie miały w sobie nic, co nie wydawało się całkowicie wyobrażalne”[3]. Wykorzystując pojęcie systemu naturalistyczno-religijnego, utworzonego przez Williama Isaaca Thomasa i Floriana Znanieckiego, scharakteryzuję tradycyjny sposób myślenia o świecie, któremu kurpiowscy opowiadacze nadają konkretny kształt w przekazywanych historiach.

W drugiej części zaproponuję klasyfikację zebranego materiału w oparciu o opracowanie Ryszarda Tomickiego na temat religijności ludowej[4]. Wykorzystanie tego właśnie tekstu uzasadnia przede wszystkim religijny charakter zebranych opowieści. Przy czym określenie religijny, odnosi się do wszelkich społecznych przejawów zjawiska przenikania się elementów wiary katolickiej z ludowymi wierzeniami i obrzędami. Na temat wzajemnych powiązań religii i folkloru można również przeczytać we wstępie autorstwa Jerzego Bartmińskiego do pracy zbiorowej „Folklor – sacrum – religia”. Według badacza „ogromna część tradycyjnego wiejskiego folkloru – mity kosmogoniczne, baśnie i bajki, legendy i podania, opowieści wierzeniowe i wspomnieniowe, zagadki i przysłowia, pieśni obrzędowe doroczne i rodzinne, formuły magiczne, modlitewki, apokryfy – tkwi korzeniami w świecie religii i w sakralnej koncepcji świata. Razem z całą kulturą narodową folklor wiejski podlega procesom przemian, laicyzacji i desakralizacji – z jednej, a chrystianizacji i nawrotom do sacrum – z drugiej strony”[5].

W ostatniej części posłużę się wybranymi opowieściami, aby pokazać, jak w konkretnych fabułach realizuje się wyobrażenie Kurpiów o celowości, harmonii, wielowymiarowości, spójności i świętości otaczającego ich świata.

Mirosława Stańczyk

Folklor w życiu współczesnej młodzieży

Kultywowanie tradycji ludowej pozwala na zachowanie obrzędów, zwyczajów, strojów, zabaw, pieśni związanych z różnymi regionami Polski i świata. Poprzez uczestnictwo w życiu zespołu ludowego młodzież zachowuje te cenne wartości, a także poddaje się wpływom oddziaływań wychowawczo-profilaktyczno-socjalizacyjnych realizowanym w tego typu placówkach.

Małgorzata Strzelec

Uroczystości odpustowe ku czci świętego Rocha w parafii mikstackiej

Parafia mikstacka położona jest w Diecezji Kaliskiej. Na Wzgórzu Cmentarnym znajduje się tu drewniany kościółek pod wezwaniem świętego Rocha. Od prawie trzystu lat czczony tu jest święty Roch. Uroczystości odpustowe ku czci świętego Rocha mają tu swoją specyfikę .Święty Roch jest opiekunem zwierząt domowych  oraz patronem od chorób zaraźliwych. . Z okazji odpustu odbywa się tu poświęcenie zwierząt. Mieszkańcy parafii , a także goście z różnych stron Polski przyprowadzają swoje zwierzęta, aby prosić dla nich o opiekę świętego Rocha.  Dawniej poświecenia takie odbywały się w wielu parafiach w Polsce. Obecnie zwyczaj ten kultywowany jest w niewielu parafiach.  Referat będzie próbą pokazania kultu świętego Rocha i tradycji odpustowych w opiniach młodych parafian mikstackich. Badania empiryczne przeprowadzone wśród uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum pokazują zaangażowanie młodego pokolenia w kultywowanie tradycji. Wskazują, że  dzieci  dostrzegają  potrzebę przekazywania  tych tradycji kolejnym pokoleniom.

Grzegorz Studnicki

Tradycja i pamięć kolektywna w kształtowaniu tożsamości miasta Skoczowa

Referat będzie poświęcony funkcjonowaniu Towarzystwa Miłośników Skoczowa, podejmowanych przez nich inicjatyw w postaci organizowanych inscenizacji upamiętniających dawne wydarzenia, dawne zwyczaje (np. pochód z Judoszem, obmywanie w rzece Wiśle w Wielki Piątek), postaci (np. Jan Warcęga ? dawny skoczowski dobosz i strażnik miejski), publikacji regionalnych (Kalendarz Miłośników Skoczowa). Podejmowane przez członków towarzystwa działania analizowane są z punku widzenia ich funkcji w skali lokalnej: budzenie tożsamości regionalnej, edukacja regionalna, aktywacja społeczności, budowanie kanonu wiedzy związanej ze Skoczowem. Podejmowane działania są również analizowane w kontekście procesów o szerszym (globalnym?) zasięgu: uczynienie z pamięci społecznej, pozostałości dawnych tradycji atrakcji turystycznej regionu, elementu ludycznego, konsumpcji, odzwierciedlenia idei wilokulturowości czy polityki tożsamości w skali lokalnej itd.

Józef Styk

Dynamika waloryzacji tradycji lokalnych

Model tradycyjnych społeczności wiejskich, funkcjonujący w etnografii, antropologii kultury i socjologii, służy w opracowaniach naukowych zarówno jako definiendum, jak i definiens. W drugiej funkcji posługuje się nim wielu autorów dla wyjaśniania kierunków i dynamiki współczesnych przemian społeczno-kulturowych zachodzących na poziomie mezo- i mikrostruktur społecznych.

W przeświadczeniu autora, model ten jest szczególnie przydatny dla analizy tradycji lokalnych. W izolowanych horyzontalnie, wertykalnie i świadomościowo przedpiśmiennych społecznościach wiejskich przekaz kultury miał bowiem kierunek pionowy, międzygeneracyjny. Dokonywał się w drodze komunikacji bezpośredniej.             Dziedzictwo i tradycja były więc niemal wyłącznym endogenicznym źródłem kultury dla mieszkańców. Źródłem na tyle zasobnym, iż pozwalało na trwanie i rozwój, aczkolwiek o nieznacznej dynamice, ale nie zagrażający ani integracji lokalnej, ani tożsamości grupy terytorialnej i jej członków. Tradycja była waloryzowana zdecydowanie pozytywnie, jako podstawowy składnik orbi interioris.

Czynniki endogeniczne rozwoju lokalnego, w tym również tradycja, straciły swój „monopol” w XX w. wraz z procesem instytucjonalizacji życia jej mieszkańców oraz wejściem wsi w sferę oddziaływań mediów społecznych. Miejsce specyficznych i spójnych tradycji lokalnych zaczęła zajmować „tradycja” uogólniona, fragmentaryczna i amorficzna, pochodząca ze źródeł egzogenicznych, sączona przez instytucjonalny i masowy układy kultury.

Tradycje lokalne zostały zmarginalizowane w drugiej połowie XX w. w wyniku intensywnej modernizacji wsi i rolnictwa, opartej na niedookreślonym modelu miejskiego społeczeństwa „nowoczesnego”. Tradycja, w tym również lokalna, została potraktowana jako balast dziejów i hamulec rozwoju społeczno-gospodarczego, który im szybciej obumrze, tym lepiej. Symptomy jej rewaloryzacji, zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej, nastąpiły dopiero w ciągu ostatniego ćwierćwiecza, stając się ważnym elementem tak kultury i tożsamości lokalnej, jak i elementem marketingu terytorialnego.

Katarzyna Surowiec

Społeczność wiejska jako przestrzeń społeczno-kulturowa funkcjonowania tradycji lokalnej (na przykładzie powiatu krasnostawskiego)

Jaki kontekst społeczny tworzą współczesne społeczności wiejskie dla funkcjonowania tradycji lokalnej na przykładzie powiatu krasnostawskiego;

Jakie tło dla funkcjonowania tradycji tworzą takie aspekty społeczności jak: orientacja wartościująca członków społeczności, poczucie wpływu na sprawy wsi, identyfikacja z miejscem zamieszkania, posiadanie wspólnych autorytetów, podejmowanie działań itp. W jaki sposób wpływają one na trwanie, tworzenie i przekazywanie tradycji lokalnej; kiedy powodują jej zanikanie i przyjmowanie różnych treści kultury z układów ponadlokalnych;

Jaki kontekst dla tradycji tworzyła tradycyjna społeczność wiejska, a jaki tworzy społeczność otwarta.

Ewa Szczecińska-Musielak

Od-twarzanie tradycji na Warmii i Mazurach

W referacie chciałabym poruszyć problematykę związaną z tworzeniem tradycji, szczególnie z invented tradition, czyli hobsbawmowską tradycją wynalezioną.

Właściwie większość tradycji lokalnych lub regionalnych, które nie były w sposób ciągły przekazywane z pokolenia na pokolenie (taka sytuacja zdarza się raczej rzadko), to, w większym lub mniejszym stopniu, tradycje wytworzone bądź od-tworzone.

Mnie interesują ziemie odzyskane, przede wszystkim północne, a więc Warmia i Mazury. Historyczna, społeczna i kulturowa specyfika tych ziem sprawia, że dla mieszkańców, członków odmiennych grup etnicznych, a tym, samym odmiennych tradycji kulturowych (wierzeń, obyczajów, światopoglądu), niemożliwym jest wynegocjowanie wspólnej regionalnej tradycji, w oparciu o tradycje poszczególnych grup etnicznych i narodowych.

Nie oznacza to jednak, że tego typu próby nie są podejmowane. Różne grupy – formalne i nieformalne – w różnych miejscach regionu, w centrum i na peryferiach, podejmują próby stworzenia regionalnej w zamiarze tradycji („nowej tradycji”), której celem byłoby łączenie i integrowanie mieszkańców społeczności lokalnych, niezależnie od identyfikacji etnicznej. Taką płaszczyzną, aksjologicznie i historycznie neutralną dla wszystkich zainteresowanych są Prusowie. W referacie chciałabym się skupić na ideologii i działalności Stowarzyszenia Miłośników Historii i Kultury Prusów „Pruthenia” z Olsztyna, organizowanych rajdach, wycieczkach, a także konferencjach i odczytach, poświęconych Prusom – ich historii, kulturze i popruskim śladom, archeologicznym zabytkom.

Magdalena Szpunar

Komercjalizacja tradycji świąt Bożego Narodzenia

Proces przekazywania tradycji ma charakter akumulatywny i jednocześnie selektywny, sukcesywne wzbogacanie zasobów kultury opiera się o selekcję tych treści, które są wpierane przez nowe idee i osiągnięcia. Owa selekcja dotyka również jednych z najpiękniejszych tradycji kultywowanych przez Polaków – tradycji związanych ze świętami Bożego Narodzenia, postrzeganymi przez Polaków jako najbardziej rodzinne święta. Artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, czy ewoluują i jak zmieniają się tradycje i obyczaje związane z obchodami świąt Bożego Narodzenia w Polsce. Autorka zwraca uwagę na komercyjny wymiar tego święta, które coraz częściej zatraca swój wymiar religijny.

Katarzyna Środa-Więckowska

Komercjalizacja wybranych elementów tradycyjnej kultury ludowej

1.      Tradycja. Wyjaśnienie terminu i opis zjawiska.

2.      Kultura ludowa jako element tradycji.

3.      Zawłaszczanie tradycji przez kulturę masową:

• Społeczny odbiór wsi:
  • Obrazy i oceny kultury ludowej
  • Stereotypowe postrzeganie wsi

– fascynacja kulturą ludową w poszczególnych epokach (romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska) i jej uwarunkowania

– przewartościowanie kultury ludowej i jej nobilitacja jako źródła ponadczasowych wartości i wzorów zachowań

(od kultury zacofanej, archaicznej i prostackiej do kultury harmonii, ładu, a także zabawy i radości)

4.      Folklor a folkloryzm:

• Wyjaśnienie i rozróżnienie pojęć, potocznie często traktowanych jako tożsame

5.      Kultura ludowa i tendencje ludyczne w kulturze współczesnej:

– w literaturze

– w malarstwie

– w muzyce (zespoły pieśni i tańca, zespoły „folkowe”)

– w filmie (filmowy obraz ludowego świata na wybranych przykładach)

– w modzie (moda na „styl etno”)

– festiwale twórczości ludowej

6.      Kultura ludowa jako towar:

– Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego. Początki utowarowienia kultury ludowej

– obrzędy ludowe we wnętrzach skansenów; inscenizacja scenek z „życia codziennego” chłopów

– tradycyjne produkty spożywcze, nazewnictwo

7.      Komercjalizacja tradycji: powrót do korzeni czy moda?

Dorota Świtała-Trybek

Barbórka. Przemiany w funkcjonowaniu tradycyjnego święta górniczego

Grupa zawodowa górników jest nosicielem własnej kultury. Jednym z jej elementów jest uroczyste obchodzenie święta patronalnego przypadającego 4 grudnia, potocznie określanego jako Barbórka  (od św. Barbary – opiekunki stanu górniczego).  Pierwotnie, o czym świadczą materiały archiwalne, górnicze święto wyróżniało się przede wszystkim religijnym charakterem (nabożeństwa w kościele, procesje, wstrzymywanie się od pracy w kopalni), mniejszą uwagę zwracano na aspekt ludyczny – ubogie formy świętowania w gronie kolegów, w kręgu rodzinnym.  Po drugiej wojnie światowej, kiedy górnictwo węgla kamiennego stało się jedną z podstawowych gałęzi przemysłu i w związku z tym wzrosła ranga zawodu oraz uprawnienia górników, nastąpiła laicyzacja święta górniczego. Obchody barbórkowe z wielkim splendorem odbywały się w większości zakładów wydobywczych, organizowano uroczyste akademie z udziałem władz państwowych, podczas których honorowano wyróżniających się górników, nadawano im odznaczenia państwowe. W tym też czasie niezwykle popularny stał się zwyczaj wspólnego biesiadowania podczas tzw. karczem piwnych, kiedy to górnicy przy kuflu piwa mogli uczestniczyć w różnych  zabawach, konkursach i zawodach połączonych z przyjmowaniem do zawodu górniczego (charakterystyczny zwyczaj skoku przez skórę, czyli tzw. łatę).

Współcześnie w związku z przemianami gospodarczymi, restrukturyzacją przemysłu, także likwidacją wielu zakładów wydobywczych obchody barbórkowe uległy również przeobrażeniom. Z badań terenowych, które autorka  prowadziła w latach 2005-2008 w  województwie śląskim (głównie w osadach górniczych) wynika, że pewne charakterystyczne elementy zwyczajowości górniczej zostały i nadal są kontynuowane przez kolejne pokolenia górników (oprawa religijna), inne zanikły (np. zwyczaj chodzenia po osiedlach górniczych tzw. Barbórek – dziewcząt składających życzenia), a na ich miejsce przyjęły się nowe.

Bożena Taras

Kultura taneczna wczoraj i dziś

W referacie omówione zostaną przemiany wartościowania kultury tanecznej, przeobrażenia uwarunkowań folkloru tanecznego oraz funkcje tańca we wspólnocie kulturowej dawniej i współcześnie.

Bogumiła Truchlińska

Tradycje polskiej aksjologii

Referat ma na celu ukazanie wagi rozważań o wartościach w kulturze polskiej.

Obejmuje:

1. Etap przedaksjologiczny

2. Etap aksjologiczny (po przełomie antypozytywistycznym)

Wskazuje też na potrzebę badań aksjologicznych w kulturoznawstwie

Dariusz Wadowski

Mitologie lokalne jako współczesna postać nostalgii

Lokalna historia zawsze była przedmiotem zbiorowej pamięci i różnych form upamiętniania. Wzbogacana była symbolicznymi znaczeniami, wartościami i emocjami pozwalającymi na jej oswojenie, usensownienie i nadanie jej właściwości moralnych. Stawała się dziedzictwem, które domagało się zachowania i wierności. Jako różne postaci tradycji pełniła również wiele funkcji praktycznych zwalniając z konieczności każdorazowego dokonywania wyboru i dostarczając konkretnych wskazówek życiowych. Osłabienie tych znaczenia tych funkcji, typowe dla współczesnej płynnej, zindywidualizowanej i niejednoznacznej kultury oraz rozluźnienie realnych powiązań jednostek i grup społecznych z określonymi miejscami w przestrzeni, sprzyja lokowaniu lokalnej historii wyłącznie w obszarze mitologii, wyobraźni i nostalgii. Symboliczny język mitu pozwala na usytuowanie faktów historycznych w nowych kontekstach i nadanie im nowych znaczeń, które z jednej strony zyskują walor naturalności i oczywistości, a z drugiej są na tle niejednoznaczne, że umożliwiają różnorodną interpretację. Lokalne mitologie kształtują często wyidealizowane obrazy przeszłości przybierające formę ucieczki od problemów teraźniejszości w czasy lepsze i bardziej nasycone wartościami. Tworzą one specyficzną metafizykę pewnych miejsc, która swoją oryginalnością, popularnością, bądź treścią uobecnianych wartości pobudza wyobraźnię i przyciąga wielkie rzesze turystów poszukujących nowych – ale również i znajomych – wrażeń. Nostalgiczne praktyki oparte na lokalnych mitologiach tworzonych z realnych bądź wyobrażonych wydarzeń historycznych stanowią następnie budulec i manifestację indywidualnych tożsamości. Maleje zatem ich znaczenie jako pewnej formy zbiorowej pamięci, wzrasta natomiast ich rola kulturowa i tożsamościowotwórcza.

Katarzyna Warmińska

Tatarskie tradycje – ciągłość i zmiana

Celem moim będzie ukazanie kultury etnicznej polskich Tatarów w kontekście procesów, które obecnie kryją się pod mianem „nowych” czy „wyznalezionych” tradycji. Tatarszczyzna, uznawana przez niektorych badaczy za ginącą kulturę, jest przedmiotem aktywnych działań ze strony czlonkow tej wspolnoty, co przejawia się poprzez podejmowanie szeregu przedsięwzięć o charakterze zinstytucjonalizowanym, a także mniej formalnym, codziennym, a mających na celu jej utrzymanie i rewilalizację. Mozna obserowac zarówno tendencje ku komercjalizacji kultury tatarskiej, jak i tworzenia „nowych” jej kanonów. Przykład polskich Tatarów jest dobrą ilustracją tezy mowiącej o plastyczności tradycji jako zasobu symbolicznego slużacemu grupom etnicznym do wyznaczania ich odrębności.

Wiesław Warzecha

Motyw Wisły w żywej tradycji mieszkańców dawnego powiatu sandomierskiego

Wisła jest znana od czasów Marcusa Vipsaniusa Agrippy (ok. 63-12 r. p.n.e.), współpracownika i zięcia Oktawiana Augusta, a być może jeszcze wcześniejszego okresu greckich geografów jońskich. W czasach nowożytnych Wisła funkcjonowała jako przyrodnicza oś bytowania dla plemion słowiańskich. Następnie stanowiła dla Piastów
i Jagiellonów arterię gospodarczą a przede wszystkim fundament integralności królestwa.
W dobie podległej nastąpiła degradacja gospodarcza Wisły jako rzeki oraz kulturowa jako symbolu narodowego. Współcześnie zauważalna jest tendencja do przezwyciężania negatywnych skutków społecznych, spowodowanych upadkiem cywilizacyjnej roli największej rzeki w Polsce. Nie we wszystkich miejscach swego biegu odzyskuje Wisła należne jej, nacechowane tradycją, znaczenie. W przestrzeni zakreślonej umownie do najdawniejszych granic powiatu sandomierskiego nie powiodło się odgórne pokonanie inercji rozbiorowych skutków podziału kraju. Wisła odgrywa tutaj nadal rolę bariery, której przełamania podejmują się liczne społeczne inicjatywy lokalne o charakterze endogenicznym.

Katarzyna Wołoszyn

Tradycja świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy jako wykładnik przemian cywilizacyjnych i kulturowych

Przedmiotem rozważań jest próba przedstawienia sposobu i form zachowania tradycji świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy oraz językowej konceptualizacji tej tradycji przez współczesną młodzież. Uzyskany drogą ankietową materiał badawczy, poddany interpretacji jakościowej i ilościowej, pozwoli na ukazanie znajomości tradycji i poszczególnych jej elementów, na symbolikę i wymowę religijną atrybutów świątecznych oraz na umiejętność kojarzenia przez młodzież faktów z kręgu tradycji religijnej i świeckiej.

Marta Wójcicka

Teksty tradycyjne we współczesnej reklamie

Celem referatu jest wskazanie sposobów wykorzystania tradycyjnych tekstów ustnych we współczesnych tekstach reklamowych. Obecność tekstów ustnych we współczesnych tekstach kultury będzie rozpatrywana na poziomie marko- i mikrozjawisk (za T. van Dijk). Poziom mikro obejmuje obecność tradycyjnych wzorców tekstowych (wzorzec łańcuchowy, opozycje, dialogowość wewnętrzna, formuliczność) w reklamie. Przedmiotem analizy będą funkcje, które wzorce te pełnią w tekstach tradycyjnych i współczesnych. Makropoziom dotyczy globalnej struktury semantycznej reklamy, a jego analiza pokazuje zawarte w tekstach tradycyjnych i w reklamie elementy obrazu świata (np. obraz rodziny).

---

[1] L. Czyż, Pusco ty moja … gadki i wiersze kurpiowskie, Zarząd Główny Związku Kurpiów, Ostrołęka 1998.

[2] P. Zając, O zaświatach niedalekich i cudach nienadzwyczajnych, NOMOS, Kraków 2004, s. 7.

[3] E. Durkheim, Elementarne formy życie religijnego, PWN, Warszawa 1990, s. 22.

[4] R. Tomicki, Religijność ludowa, [w:] Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, Warszawa  1981.

[5] J. Bartmiński, Wstęp, [w:] Folklor – sacrum – religia , pod red. Jerzego Bartmińskiego i Marii Jasińskiej-Wojtkowskiej, t. 2, Lublin 1995, s. 5.