Radosław Bomba
Gry komputerowe jako przestrzeń kształtowania tożsamości nietradycyjnych

Charakterystycznym zjawiskiem kultury współczesnej jest proces ciągłych i głębokich przeobrażeń. Na stan ten składa się wiele czynników min. charakter globalnej gospodarki, emigracja, powstawanie społeczeństw wielo etnicznych, permanentna rewolucja techniczna. Sytuacja taka w istotny sposób wpływa na tożsamość jednostki we współczesnym świecie. „Ja” teraźniejsze w coraz mniejszym stopniu może polegać na tradycyjnych stałych kategoriach tj. miejsce, wspólnota lokalna, płeć, zawód, narodowość. Coraz częściej mamy natomiast do czynienia z tożsamościami nie –tradycyjnymi, chwilowymi, efemerycznymi. W wystąpieniu swoim chciałbym przeanalizować jak gry komputerowe staja się przestrzenią dla tworzenia się i funkcjonowania tożsamości nie –tradycyjnych.

Anna Brzozowska-Krajka
Przestrzenny dystans od „korzeni”: kontynuacja czy transformacja?
(na przykładzie góralskiej subgrupy etnicznej w Ameryce)

Referat dotyczył będzie mechanizmów funkcjonowania tradycji etnicznej (góralskiej) w warunkach translokacji terytorialnej i społecznej, czyli współczesnego fenomenu góralszczyzny w Ameryce, z uwzględnieniem trzech głównych kategorii analitycznych: liminalności, religii wierności (podhalanizm) i religii wiary (katolicyzm). Opozycja centralna: codzienność amerykańska/świąteczność góralska pozwoli na wskazanie czynników antyasymilacyjnych (wzorów zachowań i norm typowych dla kultury/aksjologii źródła), a tym samym na próbę odpowiedzi na pytanie tytułowe: kontynuacja czy transformacja, oczywiście z dominantą na kontynuację!

Izabella Bukraba-Rylska
Tradycyjne wzory polskiego migrowania w dobie globalizacji

Tezy:
– migracje zarobkowe ludności wiejskiej to fenomen trwający od ponad stu pięćdziesięciu lat,
– prawidłowości towarzyszące temu zjawisku okazują się niezmienne w czasie: te same fakty, na które zwracali uwagę autorzy klasycznych monografii (np. Duda-Dziewierz i in.) mają miejsce nadal (M. Okólski. E. Jaźwińska – Ludzie na huśtawce),
– prowadzony obecnie w IRWiR PAN grant pod kierunkiem prof. M. Wieruszewskiej także potwierdza ciągłość tej tradycji,
– rodzi to potrzebę wskazania i systematycznego opisania owego typowo polskiego wzoru migrowania – swego rodzaju tradycji, ale nie tej uświadamianej, lecz raczej praktykowanej „rutynowo” (w sensie Giddensa) i poświadczającej trwałość kapitału kulturowego polskiej wsi,
– analiza fenomenu wiejskiego migrowania domaga się też refleksji nad jego głębszymi i trwalszymi uwarunkowaniami – wyjaśnieniem może tu być peryferyjne usytuowanie Polski w ramach „systemu światowego” a także UE.

Piotr Dahlig
Współczesny teatr wiejski jako obraz ludowych tradycji

Ruch teatrów ludowych (w 1907 r. powstała pierwsza jego organizacja) przedstawia się także jako rodzaj kontynuowania tradycyjnych zwyczajów i obrzędów. Przystosowania, przetworzenia, stylizacje ustąpiły miejsca w ostatnich dekadach XX w. historycznemu realizmowi, w miarę możliwości wiernym rekonstrukcjom (w dziedzinie gwary, stroju, śpiewu, tańca, rekwizytów itp.), co nasuwa określenie teatru „etnograficznego” lub „wspomnieniowego”. Jak w kulturze ludowej, tak repertuar widowisk pogrupować możemy na te związane ze zwyczajami dorocznymi, obrzędami rodzinnymi i zwyczajami gospodarskimi. Setki przedstawień na sejmikach teatrów wiejskich (cykle regionalne wieńczone imprezą ogólnopolską w Tarnogrodzie) ukazują wewnętrzną ewolucję w wyborze tematów, w ujęciu scenariusza, strony muzycznej, pojawiają się pomysłowe wątki dramatyczne. Widowiska ludowe zachowują jednak „niedomkniętość” scenariusza oraz atmosferę wspólnotową tak w odniesieniu do całego spektaklu, jak i gry aktorów tego „ochotniczego” teatru.

Paweł Domagała
Społeczno-kulturowe funkcje zabytkowej tkanki miejskiej
Tezy:
Miejskie cele marketingowo – promocyjne i ich wpływ na definiowanie tradycyjnej przestrzeni miasta.
Rewitalizacja jako sposób na zachowanie zabytkowej tkanki miejskiej.
Rewitalizowane tereny jako nowy element budowania wizerunku miasta.
Małgorzata Głowacka-Grajper
Współczesność na usługach tradycji.
Działania tradycyjnych i „nowoczesnych” liderów romskich

Społeczność romska w Polsce żyje według odwiecznych tradycyjnych reguł. Przejawiają się one w dychotomicznym, rytualnym podziale świata na swoich i obcych, w przestrzeganiu zasad kodeksu romskiego – romanipen, w chronieniu homogeniczności własnej społeczności i zamykaniu jej przed nie-Romami. Tak jak przed wiekami cały czas liderzy romscy usiłują ochronić integralność własnej społeczności i jednocześnie zapewnić jej bezpieczne miejsce w strukturze społeczeństwa większościowego. Często dochodzą w związku z tym do wniosku, że muszą posługiwać się dla realizacji tych celów nowoczesnymi metodami, odpowiadającymi sposobowi myślenia współczesnych nie-Romów. Stosują zatem retorykę narodową i mniejszościową dla definiowania sytuacji własnej grupy, domagają się dla niej mniejszościowych praw, chcą ochrony języka romskiego poprzez wprowadzanie go do szkół, domagają się, by państwo chroniło ich przed dyskryminacją i nietolerancją. Działania takie wymagają nowoczesnego sposobu myślenia i nowoczesnych strategii; okazuje się jednak, że u ich podstaw leżą tradycyjne nakazy, tradycyjny sposób widzenia świata i że tak naprawdę to tradycja romska i romska starszyzna są najważniejsze i mają decydujący wpływ na „nowoczesnych” liderów romskich. Analiza ich działalności pokazuje, paradoksalnie, że przyjęcie nowoczesnej retoryki i branie przykładu z innych europejskich grup mniejszościowych jest zgodną z tradycją strategią adaptacyjną, a tradycyjne podziały i reguły wciąż niepodzielnie rządzą romską społecznością i nie są wcale przeszkodą dla efektywnego wykorzystywania możliwości, jakie stwarza współczesny świat.

Katarzyna Godek
Elementy tradycji w inskrypcjach nagrobnych

1. Wprowadzenie:
a. wskazanie na obecność tradycji lub jej elementów w obrzędach pogrzebowych (zwłaszcza wiejskich); elementy kultury pogańskiej (w Dniu Wszystkich Świętych lub w Dniu Zadusznym zostawianie pokarmu dla zmarłych, strach i lęk przed złymi demonami. Wkładanie do grobu dóbr materialnych- pieniądze, jedzenie lub ulubiony przedmiot zmarłego, np. we wsi podhalańskiej Maniowy);
b. tradycyjny wizerunek architektoniczny grobowców- zestawienie miasta i wsi. W mieście groby rodzinne, proste i zarazem patetyczne. Na wsi (Podhale) groby drewniane, ludowe motywy w sztuce rzeźbiarskiej- częsty motyw parzenicy lub wizerunki Matki Boskiej, ponieważ na Podhalu popularny jest kult maryjny. Ozdabianie grobów kolorowymi, ręcznie robionymi kwiatami.
2. Wskazanie ikonicznych związków (podobieństwa) pomiędzy architekturą grobowców a tekstem inskrypcji nagrobnej- związek wyglądu grobu z profesją zmarłego. Groby artystów mają oryginalne i wyszukane kształty oraz motywy;
3. Językowy obraz Boga wyrosły z tradycji biblijnej oraz literackiej:
a. odwieczny dylemat: Bóg- władca czy ojciec? W inskrypcjach nagrobnych Bóg pojawia się raz jako Pan, Władca życia i śmierci, surowy Sędzia, innym razem jako kochający Ojciec;
b. językowy obraz Boga zaczerpnięty ze Starego i Nowego Testamentu: Stary Testament – Bóg jako Sędzia, Władca; Nowy Testament- Bóg jako kochający Ojciec;
c. określenia Boga zaczerpnięte z literatury i kultury renesansu i baroku. Ukazanie, że tradycja związana z przedstawianiem Boga w literaturze jest bardzo żywa: dylemat „Bóg- Ojciec czy władca?” przewija się przez wszystkie epoki;
4. Tradycyjna metafora – dotycząca mówienia o śmierci z epoki renesansu i baroku (zwłaszcza personifikacje śmierci);
5. Metafora tradycyjna a nowoczesna metafora w ujęciu kognitywnym (metafora pojęciowa Georga Lakoffa):
a. różne sposoby eufemizacji zjawiska śmierci- śmierć jako sen, więdnięcie, gaśnięcie;
b. stworzenie indeksu metafor pojęciowych występujących w inskrypcjach nagrobnych, np. „Bóg jako dobry człowiek”, „Śmierć jako zły człowiek”, „People are plants” (z indeksu G. Lakoffa);
6. Poetycki sposób obrazowania oparty na tradycji literackiej- porównania, epitety:
a. określenia Boga- miłosierny, wszechmocny, sprawiedliwy;
b. porównania- w sposobie mówienia o Bogu, śmierci, człowieku, przemijaniu i zaświatach;
7. Współczesne inskrypcje nagrobne a epitafia z końca XIX wieku;
8. Źródła cytatów i parafraz w inskrypcjach nagrobnych- Biblia, poezja Jana Kochanowskiego (zwłaszcza „Treny”), współczesna poezja: ks. Jan Twardowski, Maria Pawlikowska- Jasnorzewska, Wisława Szymborska;
9. Religijność wielkomiejskiej inteligencji i wiejskiej społeczności odbita w inskrypcjach nagrobnych (system leksykalny, struktury syntaktyczne i morfologiczne, warstwa metaforyczna);
10. Związek językowego obrazu Boga społeczeństwa wielkomiejskiego i ludowego wizerunku Stwórcy z religijnością danej grupy społecznej;
11. Wnioski końcowe (podsumowanie)- próba odpowiedzi na pytanie, czy współczesne inskrypcje nagrobne stanowią wyraz „nowoczesności”, czy są zerwaniem z tradycją, a może przeciwnie: jej kontynuacją, ale w innej formie.

Helena Grochola-Szczepanek
Kobiecość i męskość we współczesnej kulturze wiejskiej
(na przykładzie regionu Spisz)

Celem referatu jest próba odpowiedzi na pytanie, jakie atrybuty wyznaczają współcześnie płeć w środowisku wiejskim? W czasach obecnych kobiecość i męskość przestają być w naszej kulturze pojęciami oczywistymi. Cechy przypisywane tradycyjnie mężczyznom i kobietom ulegają pewnym przeobrażeniom. Zmiany widoczne są głównie w wyglądzie, stylu życia, podziale ról społecznych oraz dynamice dominacji i wzajemnej zależności pomiędzy kobietami i mężczyznami. Kultura wiejska w ciągu wieloletniej tradycji stworzyła własne wzorce kobiecości i męskości, różniące się od kultury miejskiej. Zamierzeniem autorki jest pokazanie kobiecości i męskości jako zagadnienia dynamicznego: z jednej strony zachowanie tradycyjnych ról i postaw, a z drugiej uleganie nowym modom, stylom życia pod wpływem globalizacji.

Joanna Janiszewska
Tradycja jako inspiracja współczesnej kultury

Współczesna kultura bardzo często sięga po inspiracje do tego, co wyłania się z tradycji. W szczególności chciałabym omówić nurt tradycyjny w muzyce, w której coraz częściej pojawiają się elementy tradycyjne i etniczne (kapela ze wsi Warszawa, Ovo, Krzywa Grzywa, itd). Podobnie w literaturze współczesnej jest wiele odwołań do tradycji, tego co było (A Sapkowski, Łysiak, Olga Tokarczuk, itd.). Współczesna kinematografia także obfituje w wątki tradycyjne. Podobnie stylizacje wzornictwa, wystroju wnętrz, czy wręcz w modzie-stylizacja na to co już dawno zakurzone i stare (obfite dodatki – wielkie czerwone korale, bluzki ze wstążkami, buty wiązane, chusty…). Chciałabym omówić wpływ tradycji na obecne trendy w kulturze, pokazać i uwypuklić jak wielkie znaczenie ma tradycja w kształtowaniu się współczesnej kultury.

Jagoda Jezior
Tradycyjne podstawy etosu pracy przedsiębiorców

Celem podjętych rozważań jest omówienie roli tradycyjnych elementów kultury polskiej w procesie kreowania systemu wartości związanych z pracą i formami aktywności zawodowej właścicieli małych prywatnych firm. W pierwszej części referatu zostaną przedstawione zasadnicze cechy pochodzenia społecznego przedsiębiorców (środowisko urodzenia i zamieszkania, poziom wykształcenia rodziców, rodzinne tradycje zawodowe) i posiadane kwalifikacje, co pozwoli wyodrębnić ich społeczno-zawodowe rodowody. Drugi etap analizy będzie obejmować charakterystykę orientacji zawodowych i rynkowych tej kategorii podmiotów (samorealizacyjnej, profesjonalnej, przedsiębiorczej, materialnej, merytokratycznej), w celu wskazania właściwości kształtującego się etosu pracy w warunkach gospodarki rynkowej, ze szczególnym odniesieniem do społeczno-kulturowych uwarunkowań. Jako podstawowy materiał źródłowy posłużą wyniki badań empirycznych zrealizowanych w latach 2002-2003 wśród 739 osób prowadzących własną działalność gospodarczą w województwie lubelskim.

Agnieszka Kepska
Tradycja w nowej formie. Mitologiczne inspiracje nordyckie w twórczości skandynawskich zespołów metalowych.

Najwięcej zespołów nawiązujących do rodzimej tradycji – która jest wciąż żywa dzięki przywiązaniu ludzi i zainteresowaniem kulturą własnego regionu – powstaje w Skandynawii. Tradycja w Skandynawii jest obiektem troskliwej pielęgnacji a patrząc na twórczość zespołów viking metalowych, można uznać że tą tradycje przywołuje. Twórcy zafascynowani dawnością i rodzimą kulturą, w swojej twórczości odnoszą się do rodzimych treści kulturowych. Jest to wynikiem znajomości i niezwykłego przywiązania młodych twórców do korzeni i tradycji z jakiej wyrastają.
Omawiane zespoły tworzące pod wpływem skandynawskich tradycji określa się często mianem folk – viking metalu. Viking czy nordic metal to muzyka łącząca w sposób oryginalny współczesne instrumentalne brzmienie z elementami dawnymi, zaczerpniętymi z folkloru krajów skandynawskich. Ukazane zespoły jako piewcy dawnej kultury. Mają znaczenie w czerpaniu z tradycji i przekazywaniu jej swoim odbiorcom we współczesnym często odchodzącym od niej świecie. Twórczość omawianej grupy zespołów jako nośnik treści nawiązujących do tradycji pogańskiej Skandynawii. Często nowe aranżacje starych, tradycyjnych utworów lecz nieco już zapomnianych mają większe szanse trafić do szerszego kręgu odbiorców, szczególnie młodych. Przekazując wątki kulturowe zespoły w sposób ciekawy łączą współczesność z przeszłością – jest to sposób wyrażenia tradycji w nowej, współczesnej formie.

Agnieszka Kolasa-Nowak
Transformacja systemowa w Polsce. Ile tradycji, ile zmiany?

Opisy zmiany ustrojowej w Polsce zmieniają się w przeciągu jej dokonywania się. Ta ewolucja będzie przedmiotem refleksji. Zakładam, że jednym z ważnych aspektów analiz transformacji jej stosunek do roli przeszłości w zmieniającej się rzeczywistości. W początkowym okresie stanowienie nowych reguł, projektowanie zmian koncentrowało uwagę na właściwościach nowych rozwiązań. Ciężar tradycji, bagaż PRL-u był blokadą, którą należało przezwyciężać. Z biegiem lat socjologowie coraz mocniej dostrzegają niemożność zignorowania tego wpływu. Analizy współczesnych procesów w społeczeństwie polskim do istotnych czynników kształtujących ich trwałą specyfikę zaliczają rolę tradycji i „zależności ścieżkowej”.

Agnieszka Kościuk
Współczesne inspiracje folklorem muzycznym – oblicza polskiego ruchu folkowego

Jednym z dominujących tematów w folklorystyce polskiej, począwszy od drugiej połowy XX w., stało się pytanie o to, czy istnieje folklor współczesny, na ile autentyczna jest prezentacja folkloru poza jego naturalnym kontekstem, jakie zachodzą relacje pomiędzy folklorem a folkloryzmem, i wreszcie – czy i jak sprawić, aby to, co tradycyjne, nie odeszło na naszych oczach bezpowrotnie w przeszłość.
Pod koniec lat 80., a ze szczególnym nasileniem w latach 90. XX w. w Polsce pojawił się nowy nurt muzyczny, stojący w opozycji do zespołów pieśni i tańca, a działający obok jeszcze istniejących autentycznych kapel wiejskich, żyjących i działających muzykantów oraz śpiewaków ludowych. W środowiskach (zwłaszcza studenckich) wielkich miast zawiązywały się nieformalne grupy osób zainteresowanych kulturą tradycyjną – początkowo zwykle innych narodów, później coraz częściej mniejszości narodowych i etnicznych zamieszkujących Polskę, i wreszcie – polską muzyką ludową. Z grup takich zaczęły wyłaniać się zespoły wykonujące muzykę zainspirowaną folklorem. Tego rodzaju twórczość muzyczna, przez samych jej twórców nazywana była „folkiem”, „muzyką folkową”, a określenie to przyjęło się (choć nie bez dyskusji) dość szybko w ogólnym obiegu. Od początku istnienia nurtu daje się zauważyć nie tylko szeroki wachlarz inspiracji muzycznych, ale także różnorodne podejście do tekstów i melodii folkloru – od prób rekonstrukcji po dość swobodne (ale świadome) wykorzystywanie tradycyjnych motywów.
Nowy, „folkowy”, nurt muzyczny to także folkloryzm, ale – w porównaniu z folkloryzmem w wydaniu zespołów pieśni i tańca – o zdecydowanie innej estetyce, o odmiennym poglądzie na rolę tradycji we współczesności. Należy uznać go za polski odpowiednik ruchów odrodzenia muzycznej kultury tradycyjnej (music revival), zaznaczających się we wcześniejszych dekadach na Zachodzie Europy. Nurt ten zasługuje na uwagę jako nowe i nie dość jeszcze opisane zjawisko kulturowe.

Jan Kajfosz
O językowym i kulturowym konstruowaniu tradycji

Autor przyczynku pragnie przebadać rozumienie pojęcia tradycja we współczesnym dyskursie potocznym. Chciałby zrekonstruować współczesny obraz tradycji na podstawie analizy najczęściej występujących – powtarzających się z mniejszą lub większą dokładnością – kontekstów znaczeniowych, w których występuje słowo tradycja. Analizie poddawałby przy tym dyskurs potoczny, czyli powtarzające się frazy, kliszę językową, która pojawia się w wypowiedziach indywidualnych i w popularnej (lokalnej) prasie. Autor chciałby przeanalizować związek potocznego rozumienia tradycji z potocznym, romantyzującym rozumieniem przeszłości związanym z kategorią dawniej (albo kiedyś). Chciałby też zbadać rolę, jaką odgrywa potoczna koncepcja tradycji w procesie kategoryzowania – czyli utrwalania i upraszczania – rzeczywistości, niosącej skądinąd znamiona różnorodności, wielowymiarowości, a nawet wewnętrznej sprzeczności. Autor chciałby zbadać potoczne rozumienie tradycji w obliczu tzw. płynnej rzeczywistości, czyli rzeczywistości, która jawi się człowiekowi jako wymagająca uporządkowania i utrwalenia, czyli „zakotwiczenia“ w uniwersalnym porządku symbolicznym i aksjologicznym. Szczególną uwagę chciałby poświęcić możliwościom, które w badaniach nad tradycją otwiera rozróżnienie między wiedzą teoretyczną i przedteoretyczną, dokonane przez E. Husserla, jak również teoria konceptualizacji przeszłości pojawiająca się w ramach tartusko-moskiewskiej szkoły semiotyki.
Jan Kurek
Fatima jako sanktuarium pogranicza w polskiej tradycji pątniczej

– Śląska Fatima w Turzy Śląskiej jako następstwo objawień się Matki Boskiej żołnierzom niemieckim w Turzy Śląskiej w 1944.
– Peregrynacja obrazu Matki Boskiej Fatimskiej z Turzy Śląskiej w diecezji opolskiej i katowickiej – odczytana jako konkurencja dla peregrynacji obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.
– Tradycja Śląskiej Fatimy a oficjalna nauka Kościoła.
– Tradycja nocy pokuty w kulcie syrakuzańskim i fatimskim w Turzy Śląskiej oraz w Syrakuzach na Sycylii i w Fatimie.

Urszula Kusio
Wartości rodzime w paradygmacie globalizacji

Główne tezy: Celem wystąpienia będzie próba wykazania, że proces globalizacji jest bardziej obecny w strukturze politycznej i gospodarczej, a w znacznie mniejszym stopniu odnosi się do obszaru kultury; że nic takiego jak „globalna wioska” oparta na plemiennych więziach nie istnieje.
Omówione zostaną trzy typy ujmowania stosunków pomiędzy kulturami w dobie globalizacji wg. M. Kempnego: różnicowanie (polaryzacja), upodabnianie (homogenizacja) i wymieszanie (hybrydyzacja). W różnych koncepcjach dominuje obecnie hybrydyzacja, kreolizacja, mieszanie i zacieranie różnic pomiędzy całościami społeczno-kulturowymi.
Czy jest w tym procesie miejsce dla wartości rdzennych w rozumieniu J. Smolicza? Czy niewiarygodna ekspansja kosmopolitycznej kultury masowej sięgająca najodleglejszych zakątków świata, istotnie oznacza, że korzystający z niej ludzie wyzbędą się swych lokalnych sentymentów i zrezygnują z walki o partykularne ideały narodowe i religijne?
Badania wykazują, że tradycyjny patriotyzm, odwołujący się do krwi i ziemi, słabnie, ale nie wynika z nich, że zanika ludzkie przywiązanie do ojczyzny i chęć bycia wśród „swoich”. Potęgą jest nadal „banal nationalism” opisany przenikliwie przez M. Billinga.
Problemom z tego obszaru chciałabym się bliżej przyjrzeć i poddać je pod rozwagę.

Magdalena Pastuchowa
Tradycja językowa w leksyce – formy obecności

A. Tradycja językowa jako zespół cech językowych zgodnych z normą współczesnej polszczyzny i odziedziczonych z epok wcześniejszych. Mowa tu o tych elementach struktury języka, które stanowią o jej systemowości. W takim rozumieniu elementami tradycji językowej będą na przykład oboczności głoskowe o genezie prasłowiańskiej bądź staropolskiej, prawidła ortograficzne realizujące zasadę historyczną, końcówki fleksyjne kontynuujące stan prasłowiański czy staropolski i większość cech polskiego systemu gramatycznego.
B. Tradycja językowa jako te elementy języka, które określa się jako archaizmy. Do tej przestrzeni pojęciowej zaliczam archaizmy lokujące się na wszystkich poziomach języka: archaizmy fonetyczne (wymowa w polszczyźnie ogólnej samogłosek pochylonych, np. syr, dziń), fleksyjne (np. dawnymi czasy), słowotwórcze (np. boleść ‘ból’), leksykalne (np. białogłowa), semantyczne (np. przerazić), frazeologiczne (np. duby smalone) i składniowe (np. spójnik gwoli, por. gwoli prawdzie, narzędnik sprawcy, por. przekazać coś posłańcem). Najistotniejszą cechą jest tutaj wskazana w definicji recesywność oraz wyjątkowość tychże elementów.
C. Tradycja językowa rozumiana jako stabilność i długie trwanie. Wymienione cechy obserwowalne są przede wszystkim na poziomie słownikowym, ponieważ właśnie znaczenie leksykalne jest elementem najlepiej przechowującym odniesienia do świata rzeczywistego. Nie można oczywiście zapominać o jego uwikłaniach kontekstowych. Różnorodność badań prowadzonych na materiale leksykalnym dowodzi, iż jest to poziom będący nieocenioną inspiracją badań lingwistycznych, które z kolei włączają się w nurt prac interpretujących obecność człowieka w świecie. Kształtowanie się takiego rozumienia pojęcia tradycji językowej wymaga odniesienia się do pojęcia czasu w lingwistyce. Czasu nie jako kategorii gramatycznej, ale jako kategorii organizującej badania językowe.

Halina Pelcowa
Trwanie i przemijanie w języku i obyczajowości wiejskiej

1) Referat jest próba przedstawienia językowo-obyczajowego obrazu wsi w kontekście zderzenia się przeszłości i współczesności, z uwzględnieniem perspektywy czasu i przestrzeni.
2) Trwanie i przemijanie to wędrówka od tradycji do nowoczesności, przy czym zetknięcie się przeszłości z teraźniejszością wskazuje na nieuchronność zmian; jest jednak z jednej strony symptomem przemijania, ale z drugiej zapewnia ciągłe odnawianie się i trwanie.
3) Trwanie i przemijanie to poczucie ciągłości tradycji, określenie swojego miejsca (zarówno tu i teraz, jak i w przeszłości), szacunek dla tradycyjnego systemu wartości, miłość i przywiązanie do ziemi, następstwo pokoleń, a także zmienność, a zarazem cykliczność i powtarzalność pór rok, zwyczajów i obyczajów świątecznych, prac polowych.
4) Z przemijaniem łączy się zmiana form językowych i tradycyjnych sposobów zachowań, z trwaniem – zakreślenie kręgu wspólnoty i poczucie jedności „małej ojczyzny” z jej bogactwem językowym i kulturowym.
5) Rozważania teoretyczne zostaną zilustrowane przykładami wypowiedzi mieszkańców wsi regionu lubelskiego, zapisanymi przez autorkę artykułu w latach 1990-2006.

Bożena Płonka-Syroka
Elementy romantycznego i neoromantycznego standardu racjonalności
w kulturze współczesnej

W latach 1797-1848 w nauce niemieckiej ukształtował się wewnątrz ówczesnego akademickiego standardu racjonalności standard interpretacyjny, zwany w literaturze przedmiotu standardem romantycznym (por. B. Płonka-Syroka, Niemiecka medycyna romantyczna, Warszawa 2006 – tu obszerna bibliografia). Standard ten po 1848 r. został wyeliminowany z niemieckiej nauki akademickiej jako irracjonalny. Pozostało jednak stosunkowo wielu jego zwolenników, których działalność doprowadziła na przełomie XIX i XX w. do powstania szkoły neoromantycznej w nauce niemieckiej, która utrzymała swoje wpływy do początku lat 50. XX wieku. Ukształtował się także standard interpretacyjny o charakterze pozaakademickim (znajdujący stosunkowo wielu zwolenników), który nawiązywał w sposób bezpośredni do modelu wyjaśniania naukowego, obecnego w niemieckiej nauce romantycznej. Celem artykułu jest przedstawienie najważniejszych elementów romantycznego standardu interpretacyjnego i ukazanie ich wpływu na wybrane koncepcje naukowe i paranaukowe w XIX i XX wieku, cieszące się popularnością we współczesnej świadomości potocznej.

Magdalena Pokrzyńska
Tradycja bukowińska w życiu zbiorowym Bukowińczyków w Polsce

Referat napisany na podstawie badań przeprowadzonych w środowisku bukowińskim, które ukształtowało się w Polsce Zachodniej w wyniku migracji Polaków z Bukowiny po II wojnie światowej.
Główna teza referatu mówi o udziale tradycji w rozwoju bukowińskiej wspólnoty regionalnej (w Polsce Zachodniej).
Zakładając, iż tradycji bukowińskiej w Polsce nie można rozpatrywać w oderwaniu od problemów kształtowania się życia społecznego na Ziemiach Zachodnich, autorka przedstawia sytuację bukowińskiego dziedzictwa kulturowego w tym szerszym kontekście. W referacie poruszone są problemy formułowania tradycji bukowińskiej (kwestia treści włączanych do tradycji bukowińskiej i podmiotów biorących udział w jej definiowaniu) i przemian w zakresie funkcjonowania bukowińskich wzorów kulturowych w życiu Bukowińczyków w Polsce.

Andrzej Radomski
(Nie)obecność pamięci historycznej w kulturze ponowoczesnej

Celem referatu jest omówienie zasadniczych form obecności pamięci historycznej (jako skłądnia szeroko rozumianej tradycji) w kulturze ponowoczesnej. Kultura ponowoczesna stara się „oficjalnie” funkcjonować bez świata z historią. Z drugiej strony wiedza historyczna i pamięć historyczna jest stale obecna w życiu ponowoczesnych społeczeństw – chociażby w formie licznych symulakrów (w baudrillardowskim znaczeniu). I ta dwoistość zostanie szczególnie uwypuklona jako jeden z charakterystycznych rysów ponowoczesności.

Tomasz Rokosz
Odnawianie tradycji, nowa tradycja czy tradycja wymyślona?

W referacie poruszam następujące problemy:
– problem wiernego rekonstruowania tradycji;
– modele komunikacyjne;
– kontekst wykonawczy;
– modyfikacje tekstu i muzyki;
– zróżnicowanie gatunkowe;
– wartościowanie polskich i obcych tradycji muzycznych.

Zygmunt Seręga
Tożsamość wsi polskiej u progu społeczeństwa konsumpcyjnego

Zasadnicza teza, jaką można odczytać z dyskusji nad problemami modernizacji polskiej wsi wskazywałaby, iż tradycyjne atrybuty wiejskości zostały odesłane w historyczną przeszłość. W referacie przyjmuję hipotezę wręcz przeciwną, poszukując w kilku wybranych aspektach przemian współczesnej wsi polskiej argumentów dowodzących, iż faktycznie modernizacja nie wyrugowała tradycji, przeciwnie wyodrębniła ją i specyficznie wzmocniła. Tradycja przenika tkankę społeczną w sposób konieczny i nieusuwalny, a dzieje się tak dlatego, iż współcześnie w dobie konsumeryzmu gdy utowarowieniu podlegają przestrzenie wiejskie ich atrakcyjność marketingowa zostaje zaczerpnięta z tradycyjnej wiejskości.
Przyjmując oczywiste założenie, że współczesność wzbogaciła ten fenomen społeczno-kulturowy o nowe treści, podejmuję próbę wskazania skutków zniesienia opozycji tradycja-nowoczesność i uchwycenia zjawisk łączących treści „miejsca” z treściami „obszaru”. Dla potrzeb analizy tych procesów proponuję wyróżnienie czterech form pojmowania „wiejskości” wyprowadzonych z empirii. Spróbuję także uzasadnić, że we wzajemnym powiązaniu tworzą zjawisko, którego treść zdominowała pojmowanie wsi w Polsce.

Agnieszka Skrobas
Hasło „przewartościowania wszystkich wartości” jako negacja tradycji.
Nietzsche w kontekście nowoczesności i ponowoczesności

Referat ma na celu ukazanie mechanizmu „przewartościowania wszystkich wartości” jako swoistego katharsis kultury tradycyjnej oraz wyeksponowanie nietzscheańskiego a-tradycyjnego „wyposażenia” aksjologicznego wartości.
Analizy części krytycznej myśli niemieckiego filozofa sytuują go w świetle burzyciela tradycji, referat będzie zatem poruszał następujące zagadnienia:
1) moralność jako przekaz tradycji określający sposób postępowania i wartościowania,
2) instytucjonalizacja tradycji,
3) tradycja jako „regulatywna fikcja”.
Moim zamiarem jest również analiza dzieła Fryderyka Nietzschego w kontekście sporów ponowoczesności z nowoczesnością oraz odpowiedź na pytanie, dlaczego myśl niemieckiego filozofa stanowi niezmiennie źródło inspiracji, także dla twórców czy ideologów ponowoczesności. Referat będzie zawierał ponadto rozważenia problemu, czy intensywna recepcja myśli F. Nietzschego nie spowodowała, iż „zastygł” on w kanonie haseł i tradycji, nie tylko filozoficznej. A zatem, czy Nietzsche stał się tradycją?

Elżbieta Smolarkiewicz
Tożsamość a tradycja

Główne tezy: Tradycja i tożsamość to pojęcia i zjawiska pozostające we wzajemnych relacjach. Temporalny charakter zjawiska tożsamości wpisuje elementy dziedzictwa kulturowego w proces jego budowy. Współczesne odwołania do tradycji w procesie kształtowania tożsamości zbiorowych przybierają różnorodną formę. Od formuły powrotu do dziedzictwa i próby całkowitego oparcia na nim tożsamości, traktowanego jako antidotum na współczesne zagrożenia nowoczesności (w tym poczucia wykorzenienia), po „oderwanie” od tradycji. Jedną z postaci czy wymiarów stosunku do tradycji jest jej instrumentalizacja i upolitycznienie. Oznacza to powrót do tradycji (etnicznej, narodowej, regionalnej czy lokalnej), zapewniającej i podkreślającej poczucie odrębności, jako elementu wykorzystywanego przez zbiorowość w „grze” o zajęcie uprzywilejowanego miejsca w przestrzeni społecznej, w której zróżnicowanie i odmienność staje się cenną wartością

Katarzyna Smyk
Tradycja i współczesność w obrazie polskiej choinki

Celem referatu jest prezentacja współczesnej realizacji tradycyjnego paradygmatu bożonarodzeniowej choinki, co ujęto w dwu częściach: przemiany choinki w zakresie formy oraz treści. Punkt wyjścia dla analizy tych przemian stanowi – zrekonstruowany z wykorzystaniem metody etnolingwistycznej – językowo-kulturowy obraz świątecznego drzewka. Punktem docelowym zaś jest ustalenie kompleksu funkcji kulturowych współczesnej polskiej choinki.

Jan Stęszewski
„Quo vadis”, muzyko (osensu largo)? Muzyka na przełomie tysiącleci

W ramach zaproponowanego tematu zamierzam przedstawić w syntetycznym zarysie aktualne problemy współczesnej kultury muzycznej na tle nieodległej przeszłości, przede wszystkim na polskim przykładzie. Oto niektóre z planowanych wątków: polaryzacja muzyczno-techniczna, gatunkowa muzyki, ich funkcji i audytoriów. Ciągłość i innowacja. Rola kryteriów wartości (artystycznych, estetycznych, etycznych, edukacyjnych, patriotycznych i komercyjnych), swoistości lokalno-narodowe i ponadnadnarodowe, procesy globalizacyjne.

Józef Styk
Tradycja w społecznym przekazie kultury

Potoczne pojęcie tradycji. Mechanizmy instrumentalizacji pojęcia tradycji w różnych typach dyskursu społecznego. Tradycjonalizm jako typ orientacji wartościującej. Procesualny charakter rzeczywistości społeczno-kulturowej. Funkcje tradycji w systemie społecznym. Tradycja jako: czynnik tożsamości społecznej, depozyt i źródło kultury.
Antropologiczne i socjologiczne koncepcje kultury. Obiektywizacja i utrwalanie wytworów kultury. Dziedziny kultury. Przekazy pionowy i poziomy elementów kultury. Mechanizmy: twórczości, selekcji i adaptacji wzorów kultury. Przenikanie kultur. Kultura elitarna a kultura popularna. Miejsce tradycji w trzech układach kultury.
Funkcje tradycji w kulturach przedpiśmiennych. Tradycjonalizm jako cecha kultury ludowej. Model tradycyjnej społeczności lokalnej. Typy autorytetów lokalnych i ich funkcje. Endogeniczne i egzogeniczne elementy kultury wsi tradycyjnej.
Przemiany kulturowe społeczeństw industrialnych. Wpływ industrializacji, urbanizacji i migracji na kondycję społeczną i kulturową wsi. Drogi technicznej, społecznej i kulturowej modernizacji wsi. Trwałość tradycji we wzorach zachowań społecznych, stylach życia i systemach wartości mieszkańców wsi. Selekcyjna funkcja tradycji. Tradycja jako czynnik współczesnych kultur lokalnych.
Czy w społeczeństwach późnej nowoczesności pozostaje miejsce dla tradycji? Nowe płaszczyzny, kryteria i mechanizmy jej kształtowania. Tradycja jako conditio sine qua non trwałości i rozwoju społeczeństwa.

Antonina Szybowska
Zachowania niewerbalne w liturgii Kościoła rzymsko – katolickiego wczoraj i dziś

Interesuje mnie ukazanie ewolucji oraz adaptacji gestów i zachowań kinetycznych, które stanowią niezwykle istotny element sacrum theatrum. Niektóre z nich (procesja ze świecami, niesienie baldachimu) przejęte zostały z ceremoniału dworu cesarskiego, inne mimo upływających wieków zachowują niezwykłą ciągłość (namaszczenia), jeszcze inne zaś ewoluowały przez wieki, przybierając bardzo różne, nieraz mocno stylizowane formy (pocałunek pokoju). Moment przełomowy to Sobór Watykański II wraz z Konstytucją o Liturgii „Sacrosanctum Concilium”, aczkolwiek postulowane w połowie lat 60-tych ubiegłego wieku praktyki są już dziś modyfikowane, bądź traktowane wybiórczo, nie zawsze zgodnie z „oficjalnymi” zaleceniami.

Renata Tańczuk
Tradycja w kolekcjach prywatnych – ocalenie czy destrukcja?

Walter Benjamin w swoich rozważaniach nad kolekcjonerstwem ukazywał kolekcjonera jako tego, kto usiłuje „odnowić stary świat”, ratuje to, co ulega rozproszeniu. Kolekcjoner jest „tłumaczem losu przedmiotów”. Ocalając to, co bezpowrotnie ginie jawi się spadkobiercą przeszłości, strażnikiem tradycji, dziedzictwa kulturalnego wspólnoty, w której żyje. Ten ocalający wymiar aktywności kolekcjonerskiej bywa podnoszony w dyskursach legitymizujących tę aktywność. Rola kolekcjonerów w zachowywaniu dziedzictwa kulturalnego, w przekazie tradycji jest eksponowana nade wszystko wtedy, gdy ich zbiory stają się własnością publiczną lub zostają publiczności udostępnione. Na temat znaczenia muzeów publicznych, szczególnie narodowych, w podtrzymywaniu ciągłości międzypokoleniowej, transmisji tradycji, konstruowaniu i podtrzymywaniu tożsamości narodowej pisano wiele, także krytycznie. H. Arendt komentując przedstawione przez Benjamina podejście do kolekcjonowania argumentowała, że kolekcjonerskie pragnienie odnowienia starego świata jest pozbawione publicznego znaczenia, a kolekcjonera pasja dla przeszłości okazuje się destrukcyjna dla tradycyjnych wartości. Kolekcjoner, jej zdaniem, jest raczej niszczycielem tradycji niż jej strażnikiem. Wychodząc od argumentacji przedstawionej przez Arendt chciałabym przyjrzeć się, analizując dwie wybrane współczesne polskie kolekcje prywatne, sposobowi reprezentowania w nich przeszłości zbiorowej i rodzinnej. Istotne dla osłonięcia zachowawczego czy destruktywnego wobec tradycji charakteru kolekcjonerskiej praktyki okazują się pytania dotyczące zasad wyboru zbieranych przedmiotów, kryteriów ich oceny, rodzaju narracji o przeszłości konstruowanej w kolekcji. Pytanie o relacje praktyki kolekcjonerskiej do tradycji będzie rozpatrywane na dwóch płaszczyznach: przedmiotowej – interpretacji zostanie poddana zawartość kolekcji i konstruowana w niej narracja o przeszłości i podmiotowej – obejmującej kwestie związane z motywacjami leżącymi u podstaw podejmowanej przez kolekcjonera aktywności.

Kamila Termińska
Tradycja wobec Tradycji. Biblizmy versus Biblia

Źródła dwu nurtów kultury europejskiej biją w Jerozolimie (Stary i Nowy Testament) i Atenach (Platon i Arystoteles). Moje wystąpienie dotyczy obu z tych wielkich Tradycji, chociaż zawiera rozważania i analizy stricte semitystyczne.
Zadomowiona w polszczyźnie Biblia zaowocowała licznymi biblizmami, które funkcjonują jako nienaruszalne sedymentacje. One właśnie, przetłumaczone przed wiekami – wydawałoby się – raz na zawsze, skrywają za ustaloną formą, tajemnicę swojego sensu.
Sens ten jest głęboko osadzony w idiolektalnych właściwościach biblijnej hebrajszczyzny; w jej specyficznej składni, morfologii oraz samej leksyce, odmiennie niż w językach indoeuropejskich, kategoryzującej rzeczywistość. Odrzucone przez polszczyznę obrazy stanowią kulturową wartość, którą należy ożywić.
W swym referacie pragnęłabym odnieść się do (nie)możności osadzenia w klasycznym języku hebrajskim platońskich idei Dobra, Piękna i Prawdy oraz na nowo odczytać wyrażenia w ten sposób tłumaczone na polszczyznę.

Bogumiła Truchlińska
Pojęcie tradycji żywej i martwej w świetle aksjologii

Celem referatu jest namysł z pozycji filozoficzno – kulturoznawczych nad kształtowaniem się pojęć „tradycja” i „nowoczesność” w dziejach kultury europejskiej. Na kształtowanie się tych pojęć i zjawisk wpływały konkretne koncepcje świata i wartości, w których niektóre uważam za wiodące w tym procesie. Są to m.in. heraklitejska i parmenidejska wizja świata, augustyńska strukturalizacja czasu, teoria postępu i inne. Referat więc, by dotrzeć do waloryzacji tradycji na żywą i martwą, pozytywną i negatywną, jak i ukazać współczesne kłopoty z nowoczesnością, podejmuje następujące zagadnienia:
1) rozróżnienie „tradycja” a „ponowoczesność” jako wynik zderzenia idei stałości i zmienności. Spór absolutyzmu i relatywizmu;
2) augustyńska strukturalizacja czasu a trójkierunkowość ludzkiego myślenia;
3) walka o akceptację nowoczesności. Idea postępu;
4) simmelowska koncepcja zmian kulturowych;
5) pojęcie tradycji żywej i martwej.
6) krytyka teorii postępu. Kłopoty z nowoczesnością.

Zbigniew Trzaskowski
Kultura narodowa w myśli kard. Stefana Wyszyńskiego

I. Naród jako podmiot kultury
II. Genetyczno-historyczna interpretacja kultury narodowej
III. Christianitas a rodowód narodu
IV. Podstawowe faktory historii kultury ojczystej
1. Tożsamość kulturowa narodu w procesie dziejowym
2. Język ojczysty elementem jedności i ciągłości kultury
3. Rodzina strażnikiem dziedzictwa kulturowego
4. Rola kultury w okresach kenozy narodu polskiego
V. Horyzont teologiczny kultury ojczystej
VI. Kultura narodowej nadziei na „dziś” i „jutro”

W planowanym referacie, uwzględniając temat przewodni Konferencji, postaram się udowodnić tezę, że tradycja jest kulturową genealogią, a rodowodu się nie wybiera. Istnieje on rzeczywiście i obejmuje wszystko, co w przeszłości narodu zdarzyło się ważnego. Tradycja wreszcie jest niepodzielna: w tym samym stopniu dotyczy ona całej zbiorowości – to jest całego narodu, całego kręgu cywilizacyjnego i wreszcie całej ludzkości. Można oczywiście nie zdawać sobie sprawy ze swoich związków z tradycją, ale świadczy to tylko o braku zmysłu historycznego, czyli o braku poczucia własnej tożsamości. W przeszłości pojętej jako tradycja nie odgrywa roli porządek czasowy. Czas przeszły i czas teraźniejszy są nierozdzielne, istnieje wieczna teraźniejszość ludzkiej kultury. W tym kontekście sformułowanie TRADYCJA DLA WSPÓŁCZESNOŚCI nabiera szczególnego znaczenia.

Anna Tytkowska
Misterium i moralitet w kulturze globalnej. Casus teatru Piotra Cieplaka.

Oryginalne myślenie tego reżysera o teatrze i miejscu tej sztuki we współczesnej kulturze (wyrażane explicite oraz w praktykach teatralnych – czerpiących z dziedzictwa Biblii i doświadczeń średniowiecznej literatury scenicznej) oraz recepcja jego dokonań przez współczesną krytykę i publicystykę teatralną posłużą mi jako źródło do ogólniejszych rozważań o współczesnym dyskursie z tradycją.

Anna Wieruszewska
Tradycja i rozwój. Między fascynacją i kontestacją

Główne tezy: Kategorie tradycji i rozwoju w myśli społecznej wiążą sposoby konceptualizacji pojęć porządku i zmiany. Opozycja i komplementarność obu kategorii jest funkcją rozumienia tych kategorii.

Marta Wójcicka
Współczesne gatunki folkloru jako gra z tradycją

Rozróżnienie gatunków folkloru na tradycyjne i współczesne wprowadzone za Dorotą Simonides i Dionizjuszem Czubalą posłuży do poszukania w tzw. współczesnych gatunkach folkloru odniesień do tradycji. Podstawą materiałową referatu są teksty vlepek, graffiti, welleryzmy i tzw. legendy miejskie, a także teksty nadesłane przez pisarzy ludowych na Ogólnopolski Konkurs Literacki im. Jana Pocka; teksty, które nawiązują swego rodzaju dialog z tradycją. Wśród gier (z) tradycją wyróżniam: gry (z) tradycją językową (np.: gry leksykalne, głównie semantyczne), gry z tradycją folklorystyczną w zakresie formy (porównania, typowe dla folkloru formuły początkowe i końcowe), gry z tradycją tekstową, tzw. gry intertekstualne, np. do znanych przysłów funkcjonujących w świadomości potocznej jako skarbnica zbiorowej mądrości, do powiedzeń znanych ludzi oraz do tekstów kultury (Biblii, Hymnu Narodowego, utworów wieszczów, wierszyków dla dzieci, piosenek), gry ze stereotypami.

Mariola Tymochowicz
Współczesne warianty tradycyjnego modelu wesela

Współczesne wesele zatraciło wiele funkcji obrzędowych i staje się coraz częściej jedynie zabawą, podczas której ma okazje spotkać się cała rodzina i znajomi państwa młodych. Tradycyjne wesele przebiegało, zgodnie z ustalonym scenariuszem, a każdy etap musiał być dokładnie odtworzony według przewidzianego modelu. Wesele współczesne zachowało tylko niektóre etapy tradycyjnego wesela. Praktykowane zwyczaje są często wykonywane jako znak związku z tradycją, a ich znaczenie jest już zazwyczaj niezrozumiałe.
We współczesnym modelu tradycyjnego wesela można zatem odnaleźć 1) etapy, które tylko w niewielkim stopniu uległy modernizacji (np. błogosławieństwo, powitanie, poprawiny); 2) składniki, które zmieniły formę, ale w różnych zakresach realizują dawną intencjonalność (np. zaręczyny, zaproszenie, oczepiny); 3) etapy zupełnie nowe powstałe jako efekt modernizacji stylu życia społeczności wiejskiej (np. wizyta u fotografa i kamerzysty, tzw. randka, odwiedzanie cmentarza, funkcja kapeli). Należy nadmienić, że współczesne wesele zupełnie już nie realizuje tradycyjnych etapów takich jak rozpleciny i pokładziny.
Zmiany można również obserwować na poziomie wielu składników podstawowych takich jak: repertuar, pożywienie, ubiór czy wystrój.
Grzegorz Żuk
Świat przedstawiony w życzeniach prasowych z okazji Świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku

Analiza życzeń drukowanych w prasie ujawniła rozbieżności między znaczeniem słowa „życzyć” (według Brucknera pochodzi ono od słowa „życie”, a życzyć to „dawać do (u)życia”, według ISJP Bańki „jeśli życzymy komuś czegoś dobrego, np. zdrowia, to wyrażamy nadzieję, że będzie on to miał”) a wykorzystaniem aktu mowy, jakim są życzenia, do prezentacji nadawcy (redakcji, instytucji/władzy czy firmy) oraz skierowanie intencji we własnym kierunku, a nie w kierunku osób – czytelników obdarowanych życzeniami. W referacie zostały wykorzystane trzy rodzaje danych tekstowych z kilku codziennych gazet ogólnopolskich i regionalnych: życzenia od redakcji, życzenia od instytucji i władz oraz życzenia od firm.